I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
1. Czytanie i słuchanie.
sprawnie czyta teksty głośno i cicho;
określa temat i główną myśl tekstu; wskazuje tezę, argumenty i wnioski; wyróżnia kluczowe pojęcia;
dostrzega relacje między częściami składowymi wypowiedzi (tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, akapity);
odczytuje sens całego tekstu;
objaśnia sens fragmentu tekstu oraz jego funkcję na tle całości;
dokonuje logicznego streszczenia;
identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika, słuchacza); rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu;
identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, literacki, reklamowy;
rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne: artykuł, wywiad, reportaż;
odróżnia teksty publicystyczne (artykuł, felieton, reportaż), od politycznych (przemówienie) i popularnonaukowych;
rozpoznaje formy gatunkowe (zaproszenie, życzenia i gratulacje, list, notatka do kroniki, zawiadomienie i ogłoszenie, instrukcję, w tym przepis);
odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od informacji drugorzędnych; informacje o faktach od opinii; wiadomość i komentarz;
wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte);
rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi; znaczenie realne i etymologiczne;
odczytuje znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, akapitów;
wyciąga wnioski wynikające z przesłanek zawartych w tekście (w tym rozpoznaje w nim prawdę lub fałsz);
odbiera komunikaty pisane, mówione;
rozróżnia informacje werbalne oraz zawarte w dźwięku i obrazie;
wyszukuje w tekście potrzebne informacje, cytuje odpowiednie fragmenty tekstu;
rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem;
rozróżnia wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;
rozpoznaje intencje wypowiedzi: aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację;
rozpoznaje w wypowiedzi ironię, objaśnić jej mechanizm i funkcję;
dostrzega w wypowiedzi agresję i manipulację językową w tekstach reklamowych, w języku polityków i dziennikarzy; pytania podchwytliwe i sugerujące odpowiedź;
wykorzystuje informacje z przypisu.
odczytuje zawarte w tekstach informacje jawne i ukryte;
wskazuje cechy stylu danego tekstu;
rozpoznaje środki językowe i ich funkcje w tekście;
odróżnia w dialogu odpowiedzi właściwe i unikowe;
2. Samokształcenie i docieranie do informacji.
dociera do informacji: w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych;
korzysta z encyklopedii, słownika ortograficznego, słownika języka polskiego, słownika wyrazów bliskoznacznych oraz ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych, synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów literackich, słowników etymologicznych i symboli w formie książkowej i elektronicznej.
odnajduje literaturę podmiotową i przedmiotową w zasobach: bibliotecznych, multimedialnych, elektronicznych, Internetu;
tworzy przedmiotowe bazy danych zawierające informacje zdobywane w toku nauki;
sporządza opis bibliograficzny książki i artykułu, zapisów elektronicznych, bibliografię wybranego tematu
3. Świadomość językowa.
rozpoznaje podstawowe funkcje składniowe wyrazów użytych w wypowiedziach (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik);
rozpoznaje w tekście zdania pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte, pojedyncze i złożone (współrzędnie i podrzędnie), równoważniki zdań – i rozumie ich funkcje;
rozpoznaje w wypowiedziach podstawowe części mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik) i wskazuje różnice między nimi;
rozpoznaje w tekście formy przypadków, liczb, osób, czasów i rodzajów gramatycznych – rozumie ich funkcje w wypowiedzi;
rozpoznaje znaczenie niewerbalnych środków komunikowania się (gest, wyraz twarzy, mimika, postawa ciała);
rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy;
rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście;
rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów);
rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone (obce) – rozumie ich funkcję w tekście;
rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu;
rozpoznaje w zdaniach i w równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę – rozumie ich funkcje;
rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi;
odróżnia temat fleksyjny od końcówki;
odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynną i bierną) czasownika oraz imiesłowy – wyjaśnia ich funkcje w tekście;
rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.
analizuje i definiuje (także z pomocą słowników) znaczenia słów;
zna pojęcia: znak, system znaków; znak werbalny, znak niewerbalny, symbol, alegoria;
zna pojęcia: akt komunikacji językowej, nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst;
zna różnice między tradycyjną komunikacją ustną lub pisaną a komunikacją przez Internet;
rozpoznaje funkcje tekstu: informatywna, poetycka, ekspresywna, impresywna (perswazyjna);
rozpoznaje i opisujesz odmiany terytorialne, środowiskowe, zawodowe polszczyzny;
rozpoznaje stylizację, rozróżniasz jej typy
rozróżnia pojęcia: błąd językowy, typy błędów językowych, innowacja językowa, poprawność językowa, stosowności wypowiedzi;
odróżnia słownictwo neutralne od emocjonalnego i wartościującego, oficjalne od swobodnego.