Na podstawie artykułu: Teresy Dobrzyńskiej: Tekst - w perspektywie stylistycznej, w: Tekst i jego odmiany, red. T. Dobrzynska, Warszawa 1996, 125-143
struktura tekstu
-
wyodrębnianie wypowiedzi autonomicznej, wewnętrznie zorganizowanej całości
-
różne sposoby delimitacji tekstu (wyznaczania początku i końca)
-
wyrażenia służące nawiązaniu i rozwiązaniu kontaktu językowego (autor, tytuł, - powitania, zapowiedzi). Istnieją one w ramach kontekstów, gatunków. Odrywanie takich zwrotów i przenoszenie na inne jest grą stylistyczną.
-
sposoby manifestowania wewnętrznej struktury tekstu (podział na całości ponadzdaniowe; relacja struktury tematycznej do podziałów formalnych)
-
użycie wypowiedzi metatekstowych do określania sensu tekstu jako integralnej całości (tytuły, formuły inicjalne, formy nawiązania kontaktu, zdania egzystencjalne (inicjalne lub nie))
-
rama tekstowa/wypowiedzi ((Łotman 1970)wstępne i końcowe części wypowiedzi, w których dominują: funkcja fatyczna i metatekstemy) – pytanie o stereotypowość, o warianty tego komponentu
pragmatyczny wymiar tekstu
-
proces tworzenia ze zdań wypowiedzeń o określonej referencji i sile illokucyjnej
-
rozczłonkowanie aktualne zdania
-
na temat(pierwszy w zdaniu) i remat(drugi w zdaniu);
-
występowanie zdań czysto rematycznych,
-
występowanie zdań egzystencjalnych,
-
kolejność tematu i rematu (odwrotna uwydatnia remat, emfazę chyba, że jest el. stylizacji na ludowość, oralność),
-
spójność tekstu
-
Która spójność jest ważniejsza: globalna koherencja wypowiedzi czy spójność strukturalna (lokalna)?
-
Gdy adresat mało domyślny lub ma inny zasób wiedzy o świecie niż nadawca – spójność lokalna. Jest ona charakterystyczna dla tekstów naukowych, kodeksów prawniczych, dokumentów. urzędowych.
-
Gdy zasób wiedzy nadawcy i odbiorcy pokrywa się – spójność globalna (tematyczna). Charakterystyczna dla monologów, tekstów artystycznych.
-
-
Sposób wprowadzania nowych elementów ze świata.
-
Pierwsze wyrażenie referencjalne musi wyodrębniać i wystarczająco identyfikować dany przedmiot (brak- to częsty błąd w komunikacji).
-
W tekstach pisanych panuje duża dyscyplina (środki korefernecji, relacje znaczeniowe i przedmiotowe wiążące nowe el. ze starymi).
-
Z kolei w tekstach oralnych ze względu na bezpośredni kontakt można spotkać sporą dowolność (nowe elementy mogą postrzegać równocześnie nadawca i odbiorca, lub mogą pochodzić ze wspólnych doświadczeń z przeszłości).
-
-
Koreferencja
-
Wyznaczniki koreferencji: imię własne, deskrypcje określone (peryfrazy), zaimki anaforyczne, wykładnik kategorii osoby ukryty w formie czasownikowej.
-
Ciągi wyrażeń koreferencjalnych (wyrażeń służących nazywaniu tego samego przedmiotu w wypowiedzi) mogą być bogate lub ubogie (może być świadectwem ubóstwa stylistycznego, może uniwersalizować) – nadużywanie zaimków nieokreślonych referencjalnie prowadzi do utożsamiania różnych przedmiotów referencji ze sobą.
-
-
Relacje izotopiczne (całokształt związków przedmiotowych w tekście spójnym):
-
relacje przebiegające na płaszczyźnie semantycznej (synonimy, wyr. Bliskoznaczne, peryfrazy, hiperonimia);
-
relacje oparte na związkach referencjalnych (litanijne zwroty do tej samej osoby(wszystkie deskrypcje mieszczą się w tym samym polu aksjologicznym)), synekdochy, metonimie i wyrażenia opierające się na związku przyczynowo skutkowym);
-
-
Tematyzacja
-
Trzy aspekty tematyzacji wg Daneša:
-
funkcjonalny (składnik tematyczny jest semantycznym lub referencjalnym powtórzeniem wyrażenia, do którego nawiązuje),
-
znaczeniowy (składnik tematyczny jest semantycznym lub referencjalnym derywatem wyrażenia, do którego nawiązuje),
-
przestrzenny – odległość członów(wiąże składniki kolejnych wypowiedzeń – tematyzacja kontaktowa lub wypowiedzeń oddalone od siebie – tematyzacja na odległość)1.
-
-
Sposoby tematyzacji (wiążą się z różnymi stylami funkcjonalnymi i odmianami gatunkowymi i pozwalają badać historyczną zmienność form wypowiedzi):
-
Istnieje hipertemat, do niego nawiązują (rozczłonkowują go) wszystkie tematy, wtedy rematy tworzą luźny, paralelny ciąg (H = T1+T2+T3+Tn);
-
Temat pierwszy jest powtarzany w kolejnych zdaniach, a wszystkie tematy powtarzają treść tematu 1. (T1=T2=T3=Tn)
-
Remat może być również tematyzowany w następnej wypowiedzi (wg Gajdy to cecha charakterystyczna tekstów naukowych)
-
-
-
Daneš twierdzi, że badanie koreferencjalnych następników nazwy wprowadzającej obiekt, derywacja innych obiektów, tematyzacja pozwala określać cechy stylu indywidualnego i preferencje stylistyczne cechujące typy i gatunki tekstów.2
typologia tekstów
-
Poznanie stosowanych struktur tekstowych – właściwości delimitacyjnych i spójnościowych poszczególnych gatunków.
-
Badanie historycznej zmienności gatunku
-
Badanie repertuaru gatunków
-
Migracje gatunków z jednego stylu do drugiego
1Badania takie (nad tekstami artystycznymi) prowadzili: Miroslaw Červenka (1969, '74, '76), Nils-Erik Enkwist (1973)
2Sposoby tematyzacji (wiążą się z różnymi stylami funkcjonalnymi i odmianami gatunkowymi): Istnieje hipertemat, do niego nawiązują (rozczłonkowują go) wszystkie tematy, wtedy rematy tworzą luźny, paralelny ciąg (H = T1+T2+T3+Tn); Temat pierwszy jest powtarzany w kolejnych zdaniach, a wszystkie tematy powtarzają treść tematu 1. (T1=T2=T3=Tn) Remat może być również tematyzowany w następnej wypowiedzi (wg Gajdy to cecha charakterystyczna tekstów naukowych)