Tragedia przekazująca uniwersalne wartości dla wszystkich ludzi i doszukująca się genezy zła. Co wpływa na postępowanie człowieka w jego życiu? Gdzie rodzi się zło? Czy człowiek panuje nad złem?
1.Co wpływa na postępowanie człowieka w jego życiu?
Natura zła jest dwoista. Czynnik zła jest uśpiony w każdym człowieku i gotowy do przebudzenia, co jest elementem wewnętrznym; różne zaistniałe sytuacje i wpływ otoczenia są elementami zewnętrznymi.
a) Czynniki zewnętrzne wpływające na decyzje bohatera.
Pierwszym czynnikiem jest przepowiednia czarownic. Podbudowuje bohatera, budzi w nim ambicję i żądzę władzy, co ma znaczący wpływ na jego późniejsze czyny.
Kolejny to mianowanie Makbeta na tana Kawdoru przez króla Dunkana, co jest pierwszą częścią przepowiedni. Makbet utwierdza się w przekonaniu, że przepowiednia jest prawdziwa, i co za tym idzie, może zostać także królem.
Lady Makbet ma bardzo duży wpływ na jego decyzje. Żona wytyka mu jego słabości oraz niepewność w osiąganiu celu. Przedstawia dokładny plan zbrodni, w którym nie ma miejsca na żadną pomyłkę, dzięki czemu Makbet wie, że wszystko się uda. Lady Makbet pierwszą zbrodnie popełnia niemalże sama, nie licząc faktu, że to Makbet wykonuje "brudną robotę".
b) Czynniki wewnętrzne wpływające na decyzję bohatera.
Makbet jest osobą silną, konsekwentną oraz niezwykle utalentowaną. Dzięki tym cechom szybko osiąga szczyt swojej kariery. Jest też chorobliwie żądny władzy. To właśnie ambicja, podsycona namowami małżonki budzi w nim "ciemną stronę", doprowadza go do popełnienia zbrodni.
Makbet, jest świadomy tego, że ścieżka, którą uznał za słuszną jest zła, nadal musi nią zmierzać. Wie, że nie ma już odwrotu.
Kolejnym czynnikiem jest strach. Makbet w oczach innych chce dalej uchodzić za osobę honorową i szlachetną. Boi się, że jego uczynki zostaną zdemaskowane, dlatego zabija osoby, które snują zbyt dużo trafnych podejrzeń.
2. Gdzie rodzi się zło? Czyim jest ono dziełem?
Doszukując się pochodzenia zła, dopatrzeć można się dwóch głównych czynników, które są za nie odpowiedzialne: czynniki wewnętrzne i czynniki zewnętrzne. Oba te elementy w późniejszym etapie procesu powstawania zła zlewają się w jedno i nie można odczuć już pomiędzy nimi granicy. Wszystko sprowadza się do jednego: człowieka.
Wilhelm Stekel, znany psycholog, stwierdził, że: „okrucieństwo spoczywa w duszy ludzkiej jak bestia skuta łańcuchem, lecz gotowa do skoku”. Zgadzając się z tą tezą, stwierdzamy, że zło pochodzi z ludzkiego wnętrza, ludzkiej psychiki. Jest głęboko zakorzenione w każdym człowieku i jest to zgodne z naturą. Zło w człowieku jest „gotowe do skoku” i czeka na okazję. Co w takim razie jest czynnikiem, który temu sprzyja?
To czynniki zewnętrzne, bodźce, które są prowokatorami zła. W przypadku Makbeta był to wpływ otoczenia: knujące przeciwko niemu spisek czarownice wraz z boginią Hekate oraz jego żona, Lady Makbet, namawiająca go do zbrodni. Ale i sam Makbet nie był bez winy. Przepowiednia czarownic sprawiła, że oddał się żądzy władzy. Od tego momentu, z pomocą swojej żony, knuł i zwalczał każde zagrożenie, które mogłoby zagrozić jego pozycji. Nie miał litości dla swoich ofiar.
Popychany przez rządzę, popełniał złe czyny i zboczył na złą drogę. Z walecznego, odważnego, oddanego i wiernego królowi rycerza, stał się bohaterem negatywnym: zdrajcą, zabójcą, spiskowcem. Zło zakorzeniło się w nim.
3. Czy człowiek panuje nad złem? Jaki jest wpływ zła na człowieka?
Nie można polemizować ze stwierdzeniem, że w człowieku mieszka zło. Nie ma zła poza ludźmi. Bardzo trudno jest od zła uciec, a łatwo jest mu się podporządkować. Bycie dobrym jest dużo trudniejsze od bycia złym. Jak to pięknie ujął Emanuel Levinas: „Dobro jest czymś wyższym aniżeli nasze bycie”.
Sprawdza się to na przykładzie Makbeta. Łatwo poddaje się siłom zła, które przejawia się w postaci czarownic oraz jego żony, Lady Makbet. Makbet nie opiera się im. Nie ma nad sobą już żadnej władzy.
4. Czy zło tworzy łańcuch? Czy można poprzestać na jednej zbrodni?
Zło pociąga za sobą zło. Raz popełniona zbrodnia pociąga za sobą kolejne. Kto raz w jakiś sposób postąpił źle i nie poniósł żadnych konsekwencji, czuje sie bezkarny; wykonanie każdego następnego złego uczynku przychodzi łatwiej. Jeden występek próbuje zatuszować drugim. (Przykład Makbeta, który w obawie przed tym, że jedna zbrodnia się wyda, popełnia drugą, która ma temu zapobiec; w rzeczywistości i ta zmusza go do popełnienia kolejnej, i tak w kółko). Powstaje łańcuch zła, maszyna, której nie da się zatrzymać.
5. Zło jako tzw. powracająca fala.
Szekspir uświadamia czytelnikowi kwestie związane z odpowiedzialnością człowieka za własne czyny. Nic nie pozostaje bez kary. Pisarz ukazuje nam osobę Makbeta, który postępował źle, krzywdził ludzi wokół i nie miał w związku z tym wyrzutów sumienia.
Zło niczym morska fala powraca do człowieka, który je wyrządził. W naturze panuje sprawiedliwość, w organizmie społecznym wszystko ma swoje skutki. Uśmiercasz bliźniego – sam zostaniesz uśmiercony. Na końcu tak staje się również z Makbetem.
Konkluzja – Makbet jako uniwersalna opowieść o człowieku
Autor dramatu daje czytelnikom do zrozumienia, że pierwiastek zła znajduje się w każdym człowieku. Można dać mu nad sobą zawładnąć, albo sprzeciwić się mu. Ważna jest umiejętność odrzucenia złego, oparcia się mu.
Nie ma sensu wyznaczanie sobie w życiu chęci posiadania władzy czy pieniędzy na cele nadrzędne. Wszystkie żądze, które człowiek będzie pragnął zaspokoić, w ostateczności i tak doprowadzą go do zguby.
W ostateczności trzeba pogodzić się ze swoim losem i przyjąć go takim, jaki jest. Nie należy losowi „dopomagać” tak jak robił to Makbet, czyli dokonując złych wyborów i działając pod wpływem ludzkich namiętności.