Zadanie maturalne: Wyjaśnij symbolikę lewej i prawej strony oraz jej znaczenie dla wymowy utworu, analizując przytoczony fragment III części Dziadów Adama Mickiewicza. Zwróć uwagę na postać Nowosilcowa i postawy innych bohaterów wobec niego.
Zadanie maturalne, które ma posłużyć maturzystom do przygotowania się do pisemnej części matury z polskiego, na której wymagana jest umiejętność pisania dobrego wypracowania maturalnego (najlepiej: rozprawki, eseju) opartego na analizie załączonego do tematu fragmentu lektury (epika, dramat) lub wiersza. Zadanie to może również przydać się do zwykłego powtórzenia wiedzy o tekście, epoce. Nie wymaga pomocy nauczyciela ponieważ klucz odpowiedzi jest dołączony do zadania maturalnego. Podstawą dla opracowania tego zadania maturalnego było zadanie maturalne stworzone przez CKE na potrzeby matury z języka polskiego w 2012 roku.
Fragment tekstu do zadania maturalnego
Adam Mickiewicz DZIADY, część III – Akt I, scena VIII (fragmenty)
LOKAJ
Człowiek kupca Kanissyna
Czeka i jakiś Panu rejestr1 przypomina. [...]
SEKRETARZ
(wstając od stolika)
On powiada, że jeśli Pan zapłatę zwleka,
On zrobi proces.
SENATOR
Napisz grzecznie, niechaj czeka.
(zamyśla się)
A propos2 – ten Kanissyn – trzeba mu wziąć syna
Pod śledztwo. – Oj, to ptaszek!
SEKRETARZ
To mały chłopczyna.
SENATOR
Oni to wszyscy mali, ale patrz w ich serce; –
Najlepiej ogień zgasić, dopóki w iskierce.
SEKRETARZ
Syn Kanissyna w Moskwie.
SENATOR
W Moskwie? – a, voyez-vous3,
Emisaryjusz klubów. – Czas zabieżeć temu,
Wielki czas.
SEKRETARZ
On podobno u kadetów służy.
SENATOR
U kadetów? – voyez-vous, on tam wojsko burzy. [...]
Rozumiesz! – Hej, deżurny! – We dwadzieścia cztery
Godzin wysłać kibitkę i zabrać papiery.
Zresztą ojciec lękać się nie ma przyczyny,
Jeśli syn dobrowolnie przyzna się do winy. [...]
(Muzyka gra menueta z „Don Juana" – z lewej strony stoją czynownicy, czyli urzędnicy
i urzędniczki – z prawej kilku z młodzieży, kilku młodych oficjerów rosyjskich, kilku starych
ubranych po polsku i kilka młodych dam. – Na środku menuet. Senator tańczy [...])
BAL
SCENA ŚPIEWANA
Z PRAWEJ STRONY
DAMA
Patrz, patrz starego, jak się wije,
Jak sapie, oby skręcił szyję.
(do Senatora)
Jak ślicznie, lekko tańczysz Pan!
(na stronę)
Il crévera dans l'instant4.
MŁODY CZŁOWIEK
Patrz, jak on łasi się i liże,
Wczora mordował, tańczy dziś;
Patrz, patrz, jak on oczyma strzyże,
Skacze jak w klatce ryś.
DAMA
Wczora mordował i katował,
I tyle krwi niewinnej wylał;
Patrz, dzisiaj on pazury schował
I będzie się przymilał.
Z LEWEJ STRONY
KOLLESKI REGESTRATOR5
(do Sowietnika6)
Tańczy Senator, czy widzicie?
Ej, Sowietniku, pódźmy w tan!
SOWIETNIK
Uważaj, czy to przyzwoicie,
Byś ze mną tańczył Pan.
REGESTRATOR
Ale tu znajdziem kilka dam.
SOWIETNIK
Ale nie o to idzie rzecz:
Ja sobie wolę tańczyć sam
Niż z tobą – pójdźże precz.
REGESTRATOR
Skądże to?
SOWIETNIK
Jestem sowietnikiem.
REGESTRATOR
Ja jestem oficerski syn.
SOWIETNIK
Mój Panie, ja nie tańczę z nikim,
Kto ma tak niski czyn7.
(do Pułkownika)
Pódź, Pułkowniku, pódźże w taniec,
Widzisz, że tańczy sam Senator. [...]
LEWA STRONA, chórem
DAMY
Ah! Quelle beauté, guelle grâce!8
MĘŻCZYŹNI
Jaka to świetność, przepych jaki!
PRAWA STRONA, chórem
MĘŻCZYŹNI
Ach, łotry, szelmy, ach, łajdaki!
Żeby ich piorun trzasł.
SENATOR
(tańcząc, do Gubernatorowej)
Chcę zrobić znajomość Starosty,
On piękną żonę, córkę ma;
Ale zazdrośny –
GUBERNATOR
(biegąc za Senatorem)
To człek prosty;
Niech Pan to na nas zda.
(podchodzi do Starosty)
A żona Pańska?
STAROSTA
W domu siedzi.
GUBERNATOR
A córki?
STAROSTA
Jedną tylko mam.
GUBERNATOROWA
I córka balu nie odwiedzi?
STAROSTA
Nie!
GUBERNATOROWA
Pan tu sam?
STAROSTA
Ja sam.
GUBERNATOR
I żona nie zna Senatora?
STAROSTA
Dla siebie tylko żonę mam.
GUBERNATOROWA
Chciałam wziąć córkę Pańską wczora.
8 Ah! Quelle... (fr.) – Ach! Co za piękność, co za gracja.
STAROSTA
Usłużność Pani znam.
GUBERNATOR
Tu w menuecie para zbywa,
Senator potrzebuje dam.
STAROSTA
Moja córka w parach nie bywa,
Jej parę znajdę sam.
GUBERNATOROWA
Mówiono, że tańczy i grywa,
Senator chciał zaprosić sam.
STAROSTA
Widzę, że pan Senator wzywa
Na raz po kilka dam.
LEWA STRONA, chórem
Jaka muzyka, jaki śpiew,
Jak pięknie meblowany dom.
PRAWA STRONA, chórem
Te szelmy z rana piją krew,
A po obiedzie róm9.
SOWIETNIK
(pokazując Senatora)
Drze ich, to prawda, lecz zaprasza,
Takiemu dać się drzeć nie żal.
STAROSTA
Po turmach siedzi młodzież nasza,
Nam każą iść na bal. [...]
PANNA
(tańcząc, do Matki)
Nazbyt ohydni, nazbyt starzy.
MATKA
(z prawej strony)
Jeśli ci zbrzydnął, to go rzuć.
SOWIETNIKOWA
(z lewej strony)
Jak mojej córeczce do twarzy.
STAROSTA
Jak od nich rumem czuć!
SOWIETNIKOWA DRUGA
(do córki stojącej obok)
Tylko, Zosieńku, podnieś wzrok,
Może Senator cię obaczy.
STAROSTA
Jeżeli o mnie się zahaczy,
Dam rękojeścią
(biorąc za karabelę)
– w bok.
LEWA STRONA, chórem
Ach, jaka świetność, przepych jaki!
Ah! Quelle beauté, guelle grâce!
PRAWA STRONA
Ach, szelmy, łotry, ach, łajdaki!
Żeby ich piorun trzasł.
Z PRAWEJ STRONY MIĘDZY MŁODZIEŻĄ
JUSTYN POL10
(do Bestużewa11, pokazując na Senatora)
Chcę mu scyzoryk mój w brzuch wsadzić
Lub zamalować w pysk.
BESTUŻEW
Cóż stąd, jednego łotra zgładzić
Lub obić, co za zysk?
Oni wyszukają przyczyny,
By uniwersytety znieść,
Krzyknąć, że ucznie jakubiny,
I waszą młodzież zjeść.
JUSTYN POL
Lecz on zapłaci za męczarnie,
Za tyle krwi i łez.
BESTUŻEW
Cesarz ma u nas liczne psiarnie,
Cóż, że ten zdechnie pies.
POL
Nóż świerzbi w ręku, pozwól ubić.
BESTUŻEW
Ostrzegam jeszcze raz!
POL
Pozwól przynajmniej go wyczubić12.
BESTUŻEW
A zgubić wszystkich was.
POL
Ach, szelmy, łotry, ach, zbrodniarze!
BESTUŻEW
Muszę ciebie wywieść za próg.
POL
Czyż go to za nas nikt nie skarze?
Nikt się nie pomści?
(odchodzą ku drzwiom)
KS. PIOTR
– Bóg!
(Nagle muzyka się zmienia i gra arią Komandora13)
Adam Mickiewicz, Utwory dramatyczne, Warszawa 1983
Przypisy do tekstu
1 rejestr – tu: wykaz długów.
2 à propos (fr.) – w związku z tym, przy sposobności.
3 voyez-vous (fr.) – widzicie.
4 Il ... (fr.) – on pęknie za chwilę.
5 kolleski regestrator (z ros.) – urzędnik o niskiej randze.
6 sowietnik (z ros.) – radca, urzędnik o randze wyższej niż kolleski regestrator.
7 czyn – ranga służbowa.
9 róm – rum.
10 Justyn Pol – jeden z filaretów, organizator powstania na Litwie.
11 Bestużew – Aleksander Bestużew; rosyjski poeta i powieściopisarz; uczestnik powstania dekabrystów.
12 wyczubić – obić.
13 aria Komandora – aria pochodząca z końcowej sceny opery Mozarta Don Juan (właśc. Don Giovanni);
tytułowy bohater dzieła, zdemoralizowany uwodziciel, zabił Komandora, broniącego czci swojej córki; w finale
opery kamienny posąg Komandora przybywa, aby dokonać zemsty.