Strona 2 z 2
Klucz odpowiedzi do zadania maturalnego: Jak w średniowieczu postrzegano Maryję? W swojej rozprawce wykorzystaj wnioski z analizy załączonych tekstów oraz wiedzy o kulturze średniowiecznej.
Klucz odpowiedzi:
po 1 pkt za informację
I WSTĘP
Zasada zestawienia utworów - 3
- Każdy z tych wierszy realizuje topos matki.
- Każdy należy do literatury polskiej.
- Każdy tekst jest przykładem liryki.
Różnice między utworami - 3
- Każdy z tych wierszy ma innego autora.
- Każdy z tych wierszy przedstawia inny obraz matki.
- Pochodzą z różnych epok, powstały w różnym czasie.
II ROZWINIĘCIE
Bogurodzica
Sytuacja liryczna - 1
- Modlitwa ludzi do Jezusa o dobre życie i zbawienie.
Podmiot liryczny - 5
- 1 os. lm. - wszyscy ludzie wierzący w Boga „Słysz modlitwę, jąż nosimy”.
- Ludzie proszą Jezusa o dobre życie na ziemi „A na świecie zbożny pobyt”.
- Ludzie proszą Jezusa o zbawienie po śmierci „Po żywocie ra[j]ski przebyt”.
- Pośrednikami są Jan Chrzciciel i Maryja.
- Ludzie wierzą, że ich prośby zostaną wysłuchane.
Typ liryki - 1
- Liryka bezpośrednia
Adresat - 1
- Ostatecznym adresatem jest Chrystus, ale bezpośrednim najpierw Maryja – pośredniczka (w pierwszej strofie), potem Chrystus – poprzez pośrednictwo Jana Chrzciciela (w strofie drugiej).
- Miłosierny i dobry Bóg, który wysłuchuje próśb swoich wiernych.
Środki stylistyczne - 6
- apostrofy do Bogarodzicy (rozbudowana) i Jezusa (krótka)
- epitety „sławiena”, „zwolena” (budujące wizerunek Maryi - istoty boskiej, idealnej), „zbożny”, „rajski” (określają miejsca pobytu: za życia i po śmierci, czynią je idealnymi doskonałymi - przecież to marzenie, które z woli Boga morze sie ziścić)
- oksymoron „Bogurodzica dziewica” (podkreślający wiarę w dogmaty Kościoła)
- Składnia wielokrotnie podrzędnie złożona wskazuje, że autor był człowiekiem wykształconym, a sam tekst nie był pisany jako pieśń, której adresatem był prosty lud. Intelektualny charakter wywodu przypomina porządek scholastycznego traktatu naukowego łączącego prawa wiary i rozumu.
- Rymy
- Dodatkowo konstrukcję wzmacniają rymy wewnętrzne: świecie - żywocie i rymy zewnętrzne (końcowe): Bożycze - człowiecze, nosimy - prosimy, pobyt – przebyt. Wszystkie rymy bardzo mocno rytmizują test.
Rymy żeńskie, gramatyczne (uzyskane poprzez powtarzanie formy gramatycznej): prosimy - nosimy uwydatniają klauzule (zakończenie końcowego odcinka wersowego)
Układ rymów – rymy parzyste (sąsiadujące) - Wiersz zdaniowo-rymowy (składniowo-intonacyjny) nie przestrzega jednakowego rozmiaru sylabicznego w każdym wersie (ten typ wiersza opiera się na zasadzie, że tok składniowy pokrywa się z tokiem wersyfikacyjnym, tzn., że wersy tworzą zdania – podział wzmacniają rymy, nie jak sylabizm, w którym wers opiera się na równej liczbie sylab).
Konteksty - 4
Historyczny
- Tekst pochodzi ze średniowiecza. Najczęściej zakłada się, że Bogurodzica powstała pomiędzy XI - XIII wiekiem. Najstarszy zapis pochodzi z XV wieku.
Historyczno-literacki
- Bogurodzica realizuje topos deesis (prośby).
Kontekst filozoficzny
- Idea pośrednictwa nakazuje wiązać tekst Bogurodzicy z filozofią św. Tomasza – tomizmem.
Biograficzny
- Anonimowy tekst pisany „ad maiorem Dei gloriam” (ku większej chwale Boga).
- Legenda przypisuje autorstwo św. Wojciechowi.
Obraz matki – 6
Tożsamość matki
- Matka to Maryja – matka Jezusa, żona Józefa.
Obraz matki
- Matka jest istotą cudowną „Bogurodzica dziewica”.
- Występuje w roli pośrednika między Bogiem a ludźmi.
Relacje między matką a Bogiem
- Maria jest ukazana jako matka Boga „Bogurodzica”.
- Matka jest wybranką Boga „matko zwolena Maryja ”.
Relacje między matką a innymi ludźmi
- Matka Boga jest pośrednikiem pomiędzy ludźmi, a Bogiem (to ona jest bezpośrednim adresatem modlitw).
- Jest najważniejszym pośrednikiem pomiędzy ludźmi a Bogiem (świadczy o tym rozbudowana apostrofa).
Lament świętokrzyski
Sytuacja liryczna - 1
- Maryja stoi pod krzyżem, na którym umiera jej syn i zwraca się do ludzi Jezusa, archanioła Gabriela.
Podmiot liryczny - 3
- To Maryja, matka Jezusa.
- Wypowiada się w pierwszej osobie liczby pojedynczej.
- Język jest pełen archaizmów, co świadczy o średniowiecznym pochodzeniu tekstu.
Typ liryki - 1
- Liryka bezpośrednia, liryka apelu.
Adresat - 5
Adresat wpisany w tekst:
- Ludzie zgromadzeni wokół Maryi
- Jezus umierający na krzyżu.
- Archanioł Gabriel
- Inne matki
Adresat rzeczywisty:
- wyznawcy chrześcijaństwa, ludzie średniowiecza
Środki stylistyczne - 5
- Apokryficzny charakter
- gatunek - plankt, lament
- dialog pozorny, monolog
- apostrofy do ludzi, do Jezusa, do archanioła Gabriela, do matek
- zdrobnienia pokazują silną więź między matką i synem, potęgując jednocześnie cierpienie matki
Konteksty - 3
Historyczny
Historyczno-literacki
- Realizacja toposu stabat mater dolorosa, którego źródło stanowi Biblia.
- Prawdopodobnie jest to fragment większego misterium, które zaginęło.
Kontekst filozoficzny
Biograficzny
- Nie znamy autora tekstu.
Obraz matki - 11
Tożsamość matki
- Matka to Maryja – matka Jezusa, żona Józefa.
Obraz matki
- Cierpi, bo nie może ulżyć synowi, bo umiera jej jedynak, bo nie może się Jezusem opiekować.
- Nie kryje swego cierpienia, co akcentuje humanistyczny wymiar dzieła.
- Jest ukazana w strasznej sytuacji, występuje w wierszu jako świadek śmierci swojego dziecka.
Relacje między matką a jej synem
- Zwraca się do Jezusa.
- Traktuje Jezusa, jak małe dziecko.
- Jest troskliwa, opiekuńcza, bo chce ulżyć synowi.
Relacje między matką a Bogiem
- Zwraca się do archanioła Gabriela.
- Ma pretensje o to, że ją okłamał, że nie dotrzymał obietnicy.
Relacje między matką a innymi ludźmi
- Prosi ludzi o współczucie.
- Zwraca się do matek i radzi im, by modliły się do Boga, by nie doświadczyły śmierci własnego dziecka.
„Stabat mater” Józefa Wittlina
Sytuacja liryczna - 1
- Matka, stojąc na rynku, patrzy jak od szubienicy odcinają jej powieszonych przez Niemców synów.
Typ liryki - 1
- Dominuje liryka pośrednia.
Podmiot liryczny - 6
- Ujawnia się dopiero pod koniec utworu w 1 os. l.m. „Mater nostra”.
- Jest Polakiem „Stabat Mater, Mater nostra, Polonia”.
- Podmiot liryczny ukrywa się, dzięki temu na plan pierwszy wysuwa dramat polskiej matki.
- Przedstawia Niemców w negatywnym świetle: „Niemcy przedtem zabrali mu buty.”, „Będą w butach jej syna chodzili / Po tej ziemi, którą pohańbili.”
- Rozumie uczucia matki: „Stała matka boleściwa”
- Podmiot liryczny staje po stronie matki: „Stała w świata przeraźliwej pustce”
Adresat - 2
- Podmiot liryczny nie zwraca się bezpośrednio do nikogo.
- Adresatem są wszyscy Polacy – patrioci, z którymi identyfikuje się podmiot liryczny: „Mater nostra, Polonia”
Środki stylistyczne - 4
Kreują obraz matki
- epitety: „matka boleściwa”
Pokazują przyczyny cierpienia matki:
- epitety: „powieszonym synku”, „martwy”, „wyzuty”
- anaforyczne powtórzenie: „Po tej ziemi”
Pokazują rozmiar cierpienia matki:
- epitety: „przeraźliwej pustce”, „zimne oczy”
- porównanie matki do ziemi: „jak ona”
- aluzja literacka do „Lamentu świętokrzyskiego” w słowach: „Stabat mater” sakralizuje ofiarę syna i cierpienie matki i przywołuje mit mesjanizmu narodowego.
Konteksty - 3
Historyczny
- Okupacja ziem polskich przez Niemców w czasie II wojnie światowej.
- Masowe egzekucje Polaków mordowanych przez Niemców.
Historyczno-literacki
- Realizacja toposu stabat mater dolorosa, którego źródło stanowi Biblia.
Kontekst filozoficzny
Biograficzny
- Wiersz napisany na emigracji w USA w czasie II wojny światowej.
Obraz matki – 11
Tożsamość matki
matka – kobieta
- matka młodego Polaka
matka – Polska
- matka jako ojczyzna „Gdy jej synów odcinali od powroza”
Obraz matki
matka – kobieta
- jest samotna „w przeraźliwej pustce”
- milczy „nic nie mówiła”
matka – Polska
- matka jako ojczyzna „Gdy jej synów odcinali od powroza”
- osamotniona widzi śmierć Polaków „Kładła w groby, głuche jak jej noce / Martwe swego żywota owoce.”
- cierpi „która umęczona”,
Relacje między matką a jej synem
- cierpi „matka boleściwa”
- nie okazuje uczuć „nie płacze”
Relacje między matką a Bogiem
- Matka – ojczyzna skojarzona jest z Jezusem umierającym na krzyżu „Z cierni miała koronę na skroniach” - mesjanizm
Relacje między matką a innymi ludźmi
- nienawidzi katów swojego dziecka – Niemców „Zimne oczy w zimne zwłoki wbiła.”
- widzi, jak Niemcy zbezcześcili zwłoki jej syna „Niemcy przedtem zabrali mu buty.”
- służy oprawcom syna „Polska matka w służącowskiej chustce”
Wnioski
W „Stabat mater” dramat pojedynczej matki staje się podstawą do uogólnienia i pokazania losu całej ojczyzny.
Podsumowanie 9
Podobieństwa - 2
Wszystkie matki są ukazane w pozytywnym świetle, są dobre.
Wszystkie matki troszczą się o innych, a nie o siebie – łączy je altruistyczna postawa.
Różnice - 4
Różny sposób przedstawiania matki – od istoty ludzkiej, do istoty boskiej.
Różne są sytuacje matek.
Różne konteksty obrazów matek.
Każda tekst przedstawia różne postawy matki.
Wnioski - 3
Mechanizm:
-
Motyw matki jest popularny
Przyczyny:
-
matka to kluczowa rola kobiet w społeczeństwie
-
pojawia się w różnych epokach, w różnych tekstach różnych autorów
Konsekwencje
-
jest bardzo ważny w kulturze
-
różne obrazy matki
-
różne sytuacje, w których przedstawiana jest matka
-
obraz matki jest pozytywny