Strona 2 z 2
Klucz odpowiedzi do zadania maturalnego: Odwołując się do załączonego fragmentu „Mendla Gdańskiego” Marii Konopnickiej oraz innych pozytywistycznych utworów przedstaw problem antysemityzmu - omów jego źródła i konsekwencje.
Klucz odpowiedzi:
Wprowadzenie do wypracowania maturalnego
Sytuacja Żydów w Polsce epoki pozytywizmu (do 5 p.)
Sytuacja społeczna Żydów w Polsce (1 p.)
- publicystyka poświęca uwagę tzw. „kwestii żydowskiej”
- Żydzi zajmują się handlem, lichwą, bankowością
- lichwa była zajęciem niegodnym chrześcijanina – stała się niszą dla wyznawców Jahwe
- podkreślają swoją odrębność kulturową
- są solidarni
- bogactwo niektórych Żydów kluje w oczy biedotę
Sytuacja prawna Żydów w Polsce (1 p.)
- nie mogli nabywać ziemi, budynków
- w pozytywizmie nabyli te prawa
Sytuacja polityczna Żydów w Polsce (1 p.)
- nie mogli wybierać samorządowców
- nie mogli kandydować w wyborach lokalnych
- w pozytywizmie nabyli te prawa
Emancypacja Żydów (1 p.)
- ruch środowisk żydowskich zdążający do zniesienia różnic społecznych, prawnych i politycznych i zrównania ich z pozostałymi Polakami
- Żydzi podobnie jak kobiety nie chcieli być dyskryminowani
- emancypacja to ruch o pozytywnych skutkach społecznych
Asymilacja Żydów (1 p.)
- wcielenie Żydów do Polskiego społeczeństwa elementem programu postępowców
- asymilacja jest wyrazem konsolidacji społeczeństwa i walki z wynaradawianiem
- wiąże się z organicyzmem i nacjonalizmem
- jest formą przemocy symbolicznej wobec wyznawców judaizmu i próbą pozbawienia ich tożsamości
- doprowadziła do pogromów żydowskich w polskich miastach – otwartego antysemityzmu
- postulat asymilacji podzielił pozytywistów
- klęska asymilacji jest jedną z istotnych przyczyn upadku epoki
Stereotyp Żyda (do 1 p.)
- sprytny, cwany
- wyrachowany
- chciwy
- tchórzliwy
- lichwiarz lub karczmarz, lub pośrednik, lub handlarz, lub kupiec
Motyw Żyda w literaturze przed pozytywizmem (do 1 p.)
- średniowiecze (Lament świętokrzyski)
- oświecenie (Julian Ursyn Niemcewicz Lejbe i Siora)
- romantyzm (Adam Mickiewicz Pan Tadeusz, Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia)
- więcej znajdziesz tu: motyw Żyda
Motyw Żyda w literaturze pozytywistycznej (do 1 p.)
- Bolesław Prus „Lalka”
- Eliza Orzeszkowa „Meir Ezofowicz”
- Maria Konopnicka „Mendel Gdański”
- więcej znajdziesz tu: motyw Żyda
Analiza fragmentu noweli
Narracja noweli (do 5 p.)
- Narrator wypowiada się w 3. os. l. p., ale nie zachowuje obiektywizmu
Pozytywny stosunek narratora do Mendla
- starzec
- wychudzony
- bardzo przejmuje się sytuacją (mrużąc oczy, zachłysnął się odpowiedzią, iskry zagorzały,)
- narrator heroizuje introligatora, gdy ten postanawia pozostać w domu
Negatywny stosunek narratora do zegarmistrza
- gruby, tłusty
- wciska się do izby
- śmieje się impertynencko
- mówi „tonem wyższości”
Stosunek narratora do społeczeństwa polskiego
- nie całe społeczeństwo bierz udział w pogromach tylko pijacy„pijackie głosy” i niedorośli „szatański pisk niedorostków”
- pokazuje negatywne emocje, które nimi żądzą – akcentuje ich prymitywizm („instynkt okrucieństwa”)
- reifikuje ludzi „wrzawa wpadła”, motłoch
- akcentuje zezwierzęcenie tłumu „zwierzęca swawola”
- hiperbolizuje zniszczenia, których dokonuje tłuszcza
Negatywny stosunek narratora do antysemityzmu i pogromu
- stawianie zegarmistrza w negatywnym świetle
- „ohydna scena” w odniesieniu do sceny pogromu
- „Tu wybuchła dzika żądza pastwienia się”
Przedstawienie sytuacji (do 1 p.)
- rozmowa zegarmistrza z Mendlem pokazuje niechęć Polaków do Żydów
- rozmowa zegarmistrza z Mendlem obnaża szowinizm Polaków
- rozmowa zegarmistrza z Mendlem pokazuje prymitywizm Polaków, którzy są wrogo nastawieni wobec Żydów
- rozmowa zegarmistrza z Mendlem ukazuje absurdalność zarzutów wobec Żydów
Obraz Polaków na przykładzie zegarmistrza (do 2 p.)
- prymitywne zarzuty
- zegarmistrz nie potrafi uzasadnić swoich poglądów
- nie potrafi kontrargumentować
- stale powtarza te same opinie
- zegarmistrz śmieje się z Mendla, z Żydów,
- porównują Żydów do robactwa - przejaw szowinizmu
- są do wyznawców judaizmu wrogo nastawieni, nienawidzą ich
- dokonują aktów agresji, przemocy na Żydach (pogromy)
- dzielą ludzi na My (Polacy) i Wy (Żydzi)
- są antysemitami
Stosunek Polaków (na przykładzie zegarmistrza) do wyznawców judaizmu (do 2 p.)
Polacy nie lubią Żydów, bo:
- są Żydami
- są obcy
- są bogaci
- są nieuczciwi, oszukują Polaków
- są chciwi
- odbierają Polakom szansę na bogactwo
- zarabiają na Polakach
- są liczni
Obraz Żyda na przykładzie introligatora (do 2 p.)
- jest człowiekiem szlachetnym
- jego repliki są mądre
- proste i konkretne riposty podważają argumentację zegarmistrza ukazując ich absurdalność
- uczciwie pracują na siebie
- indywidualizacja językowa
- stylizacja na gwarę żydowską
- niedoskonała składnia, gramatyka
- liczne powtórzenia tzw. nawyków językowych „Nu”
Stosunek Żydów do Polaków i Polski (do 2 p.)
- czują Polakami,
- czują się związani z krajem, w którym żyją
- czują się związani z miastem, w którym mieszkają
- kieruje się uniwersalną moralnością – pochwala dobro i potępia zło
- nie rozumieją dlaczego Polacy są wobec nich wrogo nastawieni
Wnioski:
(powinny zawierać wszystkie elementy)
1. Pełny (3 p):
- Dostrzeżenie funkcjonującego w świadomości Polaków negatywnego stereotypu Żyda.
- Stwierdzenie, że antysemityzm jest przejawem nieznajomości kultury żydowskiej, odrzucenia odmienności religijnej i zawiści.
- Stwierdzenie, że asymilacja doprowadziła do ujawnienia się antysemityzmu i/lub jest jego przejawem.
- Dostrzeżenie kontrastu pomiędzy negatywnym wizerunkiem zegarmistrza i pozytywnym Mendla.
- Wskazanie stanowiska zajmowanego przez narratora i autora, którzy krytykują antysemityzm i występują w obronie pokrzywdzonych.
- Wskazanie, że głównym kryterium oceny drugiego człowieka powinny być wartości etyczne a nie narodowościowe.
2. Wniosek częściowy (2 p)
- Stwierdzenie, że antysemityzm jest przejawem nieznajomości kultury żydowskiej, odrzucenia odmienności religijnej i zawiści.
- Dostrzeżenie kontrastu pomiędzy Mendlem a zegarmistrzem.
- Dostrzeżenie, że autorka sprzeciwia się antysemityzmowi.
3. Próba podsumowania (1 p)
- Stwierdzenie, że Maria Konopnicka sprzeciwia się antysemityzmowi i nietolerancji.