Jan Kochanowski
Narodziny
Według najstarszej zachowanej biografii Jan Kochanowski urodził się w 1532 roku. Z wpisu na jego nagrobku wynika jednak, że przyszedł na świat w 1530 roku w Sycynie i ta wersja jest bardziej prawdopodobna. Jego matka była Anna Białoczowska herbu Odrowąż, a ojcem Piotr Kochanowski – komornik radomski, a później sędzia sandomierski. Rodzice Jana należeli do szlachty średniozamożnej, z czego możemy wywnioskować że od dziecka dawano mu za wzór patriotyzm, oraz że był wychowywany w pobożnej rodzinie. Poeta posiadał dziesięcioro rodzeństwa. Jedną przyrodnią siostrę Druzjannę i brata Kaspra z pierwszego małżeństwa swojego ojca. Reszta rodzeństwa to Piotr, Mikołaj, Andrzej, Jakub, Stanisław, Katarzyna, Elżbieta, Jadwiga i Anna. Taka ilość rodzeństwa musiała sprawić, że Kochanowski był osobą opiekuńczą i chroniącą swoją rodzinę.
Kraków
W wiek 14 lat tzn. w 1544 Jan studiuje na uniwersytecie w Krakowie na wydziale atrium, który zapewnił mu przyzwoite wykształcenie. Przedmioty, których się tam uczył to gramatyka, retoryka i dialektyka. Jako uzupełnienie miał lekcje arytmetyki, geometrii, muzyki i astronomii. Pobyt w stolicy był dla niego szansą poszerzenia horyzontów. Ponadto w 1544 koledzy Kochanowskiego powierzyli mu funkcję konsyliarza nacji polskiej. Nie wiadomo jak długo przebywał w Krakowie. Niektórzy twierdzą, że opuścił uniwersytet po paru tygodniach wystraszony zarazą. Inni uważają, że stolice opuścił w 1547 po śmierci ojca. Są również osoby, według których Kochanowski przebywał w Krakowie aż pięć lat do bunty żaków, który zdezorganizował działalność akademii.
Po śmierci ojca, Kasper jako najstarszy z rodzeństwa zajmował się rodzeństwem. Jan pisząc o swoim bracie Kasprze w mowie pogrzebowej tak go opisał:
Bo po zeszciu rodziców naszych, mając on nie tylko laty,
ale i rozumem przed inszą bracią, wszystki trudności nasze spólne,
które więc po zmarłym ojcu na dzieci pospolicie
przypadają, wziął był na swoją pieczą i tak się nimi sprawował,
żeśmy za pilnością jego żadnego uszczerbku w sprawiedliwości
swej nie wzięli,a- za cośmy mu i dziś wielce powinni-nie tylko nam chudobę
naszą w cale zachował, ale i przyjaźń sąsiedzką
Królewiec
Po opuszczeniu Krakowa poeta w 1551 roku znalazł się w Królewcu. Wrócił tu również po czterech latach, kiedy to formalnie zapisał się na uniwersytet. Przebywał wówczas na dworze, ciesząc się łaską księcia Albrechta Hohenzollerna. Wiosną 1556 opuścił Królewiec, by z powodu choroby oczu udać się do Padwy. Na ten cel poeta otrzymał fundusze od Albrechta. Poeta pisząc list do księcia o swojej chorobie oczu i potrzebie wyjazdu z Padwy, otrzymał następującą odpowiedź od Albrechta.
Szlachetny, szczerze nam miły![...] Wiadomość ta jest dla mnie bardzo przykra, ponieważ tobie i lepszego zdrowia, i wszelkiej pomyślności życzę, a cieszę się widokiem twoim i obecnością.Że jednak wszystko ulegać musi czy Bogu, czy przeznaczeniu, nie chcę hamować cię w tak koniecznym przedsięwzięciu, owszem życzę ci wszelkiego powodzenia w podjęciu i odbyciu podróży i na drogę przyznaję ci łaskawie 50 marek naszej pruskiej monety, o które zwróć się do naszego burgrabi w Królewcu, wręczając mu list tu dołączony.
Jan Kochanowski był lubiany i szanowany jak wynika z powyższego listu. Widać też, że Jan z Czarnolasu był lubiany i miał wielu przyjaciół, ponieważ jak z listu wynika był wiernym i oddany sługą, a także zawsze potrafił nieść pomoc kiedy się go oto poprosiło.
Padwa
Oprócz tego Kochanowski przebywał w latach 1552-1558 w Padwie. Był tutaj z dwoma przerwami: na przełomie 1555-1556, kiedy to był we wspomnianym wcześniej Królewcu i w 1557, gdy przyjechał do Polski z powodu śmierci matki, oraz by uporządkować sprawy majątkowe. W 1552 zapisał się na uniwersytet w Padwie. Studiował na kierunku Universitas Artisrorum, a więc uczył się filologii i filozofii. Stopni akademickich tu nie zdobył podobnie jak w Krakowie. Uczył się on bowiem nie by profesjonalnie zajmować się nauką, ale dla poszerzenia własnych horyzontów.
Francja
W 1559 Kochanowski przez kilka miesięcy przebywał we Francji. Zatrzymał się tu w Paryżu, skąd ostatecznie wraca do Polski.
Polska
Po powrocie do kraju i dokonaniu podziału ojcowizny (Janowi dostał się Czarnolas) nie ma wiele informacji o tym co robił w ojczyźnie, pojawiają się białe plamy. Jan Kochanowski stanął przed zadaniem wybrania swojej drogi życiowej. Jego nastrój z tego okresu najlepiej odzwierciedla fraszka z roku 1559, a w niej szczególnie ten fragment:
A też czas o sobie poradzić,
Jeśli mi rewerendzie czy lepiej w sajanie,
Jeśli mieszkać przy dworze, czy na swoim łanie?
W tej fraszce widać dygresję jaką Jan Kochanowski chciał podjąć czyli czy miała to być kariera dworska lub duchowna, albo też ,,sielski żywot" ziemianina w Czarnolesie. Fraszka świadczy o pełnej świadomości poety, że stoi w obliczu decyzji,która zaważy na całym jego losie.
Zdecydował się na karierę dworską i związał się ze środowiskiem małopolskich możnowładców. Przebywał wówczas na dworach m.in. Tęczyńskich, Tarnowskich, Jana Firleja, oraz biskupa krakowskiego Filipa Padniewskiego. Później jednak tzn. na przełomie 1563-1564 przebywa na dworze królewskim w Krakowie i zostaję sekretarzem królewskim za poręczeniem swego mecenasa Piotra Myszkowskiego, któremu poeta zawdzięcza również swoje skromne beneficja kościelne, oraz probostwa poznańskie i zwoleńskie. W stolicy nie trzymała go tylko nadzieja na karierę, ale również ludzie stwarzający twórczą atmosferę, z którymi znajdował wspólny język.
Po śmierci króla Zygmunta Augusta, był zwolennikiem Henryka Walezego, którego elekcję podpisał, uczestniczył też w jego koronacji w 1573r. Po ucieczce Walezego, Jan wycofał się z życia dworskiego. Później już do niego nie wrócił choć popierał Stefana Batorego.
Czarnolas
Następnie Kochanowski powraca do Czarnolasu. Na początku swego pobytu tu uczestniczy w życiu politycznym, później jednak kłopoty zdrowotne sprawiły, że zaczął unikać dłuższych podróży. W 1575 roku Jan zrzeka się kościelnych beneficjów i żeni się z Dorotą Podlowską herbu Janina. Mają oni sześć córek: Urszulę, Hannę, Ewę, Poliksenę, Halszkę Krystynę, oraz syna Jana, którego ojciec nigdy nie zobaczył. W Czarnolasie wiódł on szczęśliwe życie ziemianina i szlachcica. Zostało ono jednak przerwane przez śmierć dwóch córek Kochanowskiego Urszuli i Hanny.
Śmierć
W 1584 udał się do Lublina, by żądać od króla zadośćuczynienia od rządu tureckiego za naruszenie praw międzynarodowych. Zmarł tam najprawdopodobniej albo na zawał serca, albo udar mózgu. Na jego uroczystościach pogrzebowych był obecny król Stefan Batory. Ciało Jana spoczęło w kościele parafialnym w Zwoleniu. Później tzn. około 1610 roku rodzina ufundowała nagrobek z popiersiem poety, który jest zarazem jednym z dwóch zachowanych jego wizerunków.
Wygląd
Wygląda na smutnego człowieka, pogrążonego w żałobie. Ma brodę, wąsy i jest bardzo krótko ścięty. Przeważnie ma założony płaszcz. Szpiczasty nos, a na niektórych obrazach bardzo agresywne rysy twarzy, gdzie wygląda na bardzo zdenerwowanego. Są oczywiście obrazy, gdzie wygląda na bardzo smutnego m.in. na obrazie "Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki" - obraz Jana Matejki. Wygląda na szczupłego i bardzo zadbanego.
Kalendarium twórczości
1552 – utwór poetycki Jana Kochanowskiego, będący łacińskim czterowierszem zapisanym na książce ofiarowanej w Królewcu Stanisławowi Grzebskiemu
1557 – powstanie Pieśni o potopie oraz Czego chcesz od nas, Panie...
1561 – jeden z pierwszych drukowanych wierszy, zatytułowany O śmierci Jana Tarnowskiego.
1562 – poemat epicki Zuzanna, oparty na biblijnej historii o uczciwej Zuzannie i dwóch starcach. W tym roku powstały także utwory: Pamiątka Janowi, hrabi na Tęczynie oraz Zagroda
1563-66 – poematy: Szachy, Zgoda, Satyr, albo Dziki Mąż, Wróżki.
1567 – poetycki manifest poety, zatytułowany Muza, dedykowany Myszkowskiemu
1574 – gdy Tatarzy napadli na Podole, Jan napisał Pieśń o spustoszeniu Podola.
1578 - podczas wesela Jana Zamoyskiego z Krystyną Radziwiłłówną w Ujazdowie pod Warszawą premiera sztuki Odprawa posłów greckich
1579 – w Krakowie, w Drukarni Łazarzowej wychodzi wierszowana parafraza Psałterza Dawidowego, pisanego od 1571 roku.
1580 – w Krakowie, w Drukarni Łazarzowej zostają wydane Treny. Ukazuje się także tom Lyricorum libellus
1584 – wychodzi pisany przez wiele lat zbiór fraszek polskich i łacińskich Fraszki i Foricoenia. Poza tym druk zbioru łacińskich elegii, powstałych w większości w czasie studiów poety we Włoszech, zatytułowanych Elegiarum libri IV
1585/86 – u Januszewskiego w Krakowie zostają opublikowane Pieśni Jana Kochanowskiego. Księgi dwoje z dołączonym cyklem Pieśń świętojańska o Sobótce
1587 – zostaje opublikowany Proporzec albo Hołd pruski
1590 – wychodzą Fragmenta albo Pozostałe pisma.
Cechy twórczości
Kochanowski znajduje się obecnie na dość wysokiej pozycji w historii literatury i poezji – Uznajemy go za ojca polskiej poezji. Przede wszystkim pisał on w języku polskim. Wprowadzał do liryki nowe gatunki, które twórczo przetwarzał. W tekstach używał systemy wersyfikacyjne i stroficzne; języka poetyckiego, a także sztuki rymowania co je upiększało. Cyprian Kamil Norwid pisał, że:
Poezja Kochanowskiego jest prosta i tajemnicza zarazem, w literaturze polskiej stanowi symbol równowagi ducha, harmonii, to synonim polskiego klasycyzmu.
Tematy podejmowane przez renesansowego poetę wciąż powracają, wciąż dyskutuje się z Kochanowskim, wciąż się go wspomina.
Wszystkie utwory Kochanowskiego dotyczą ludzi (zasada Terencjusza: „człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce").
Czyli można powiedzieć że twórczość Jana Kochanowskiego oparta jest na:
-Pochwale i radości z życia
-umiłowaniu piękna i przyrody
-patriotyzmie
-wszechstronności
-kulcie człowieka
-literaturze i kulturze antycznej
Pieśni
Pisząc pieśni zaczerpywał wzorów z Horacego -nie tylko w budowie i tematyce ale także nastroju i wymowie filozoficznej. Łączył tematykę biesiadną z różnymi innymi tematami. Najczęściej wykorzystuje format wierszowy, który w pieśniach jest cztero-wersowy oraz rymowany parzyście. Oczywiście są wyjątki, tzn. Pieśń I, 7 (strofa 6-wersowa), Pieśń I, 22 (strofa 8-wersowa) oraz Pieśń II, 21; a tylko Pieśń I, 14 nie jest rymowana parzyście. Występują zarówno cztero-wersy równo-sylabiczne (głównie trzynasto- , jedenasto- i ośmiozgłoskowe), jak i cztero-wers różno-sylabiczny (m.in. strofa saficka 11aa, 11bb, 5b). Używa przerzutni co nadaje pieśnią swobodę składniową. Kilka z pieśni przekłady bądź swobodne przeróbki utworów Owidiusza, Propercjusza, a zwłaszcza Horacego. Wykorzystuje w nich również elementy mitologiczne. Wypowiadane przez niego poglądy przypominają często mądrości stoików i epikurejczyków.
Fraszki
Są zbiorem różnorodnym utworów. Są to głównie utwory sławiące radość życia, są pełne humoru. Są też żarty ze znajomych, oraz brutalna kpina z ludzkiej pychy. Są one pewną formą pamiętnika , ponieważ, poeta pisał je przez kilka lat obserwując i analizując życie na dworze króla, biskupów i magnatów, na sejmach i sejmikach, w podróżach i w czasie pobytu na wsi. Zbiór fraszek zawiera 3 księgi czyli 300 dłuższych i krótszych utworów.
Utwory te cechuje:
-atmosfera realizmu i codzienności
-pochwała zabawy i przyjaźni
-duża ilość elementów autobiograficznych
Podział fraszek:
Autotematyczne: O fraszkach, Do fraszek, O nowych fraszkach
Filozoficzne: O żywocie ludzkim, Do snu, O rozkoszy
Religijne: Do pana, Modlitwa o deszcz
Epitafia: Epitafium Sobiechowej, Nagrobek opiłej babie, Nagrobek Rózynie
Patriotyczne: Na sokolskie mogiły
Obyczajowe: O kaznodziei, O swych rymiech
Pijackie: Za pijanicami, O szlachcicu polskim
Miłosne: Do Jadwigi, Do Hanny, Do Magdaleny
Swawolne(zawiłość życia seksualnego dawnych Polaków):
O chłopu, O rozwodzie, O gospodyniej
Treny
Kochanowski pisząc treny chciał przelać smutek i żal na papier. Treny są utworami żałobnymi skierowanymi głównie do Urszulki i Boga. Opisuje w nich swoje bolesne i osobiste przeżycia po odejściu córki. Takie uczucia ma 99,9% ludzi po starcie bardzo bliskiej nam osoby. Treny już nie mają tyle humoru czy żartów co na przykład fraszki-wręcz na odwrót są one smutne. Te XIX utworów żałobnych ilustruje załamanie się optymizmu renesansowego poety myślącego. Mimo iż był wierzącym i wiernym katolikiem, miał kryzys wiary, który to nastąpił po stracie jego ukochanej córki Urszulki. Nie wie gdzie Orszulka trafiła po śmierci. Zastanawiając się jakie jest prawdziwe oblicze zaświatów dopuszcza również ich innowiercze wizje. Odwołuje się do Wysp Szczęśliwych, Hadesu oraz do motywu znanego z "Metamorfoz" Owidiusza - reinkarnacji ("Czy człowieka zrzuciwszy i myśli dziewicze, wzięłaś na się postawę i piórka słowicze?"). jego żal. Jego życzenie zostaje spełnione, o czym Kochanowski pisze w "Trenie XIX". Poeta swoim zwątpieniu zwraca się do córki, aby zjawiła się przed nim i ukoiła je śni się jego matka z Orszulką na rękach. Matka mówi mu, że jego córka jest szczęśliwa i spokojna w niebie. Sen ten przywraca poecie wiarę w Boga - ufa on matce, więc jego żal zostaje ukojony.W obliczu śmierci córki wszystkie ideały ukazały się zgubne. W trenach Jan używa głownie takich środków stylistycznych jak porównania homeryckie, anafora, pytania retoryczne, apostrofa, metafora, peryfraza, wyliczenia oraz wykrzyknięcia.
Odprawa posłów greckich:
Dramat ten został wystawiony na weselu Jana Zamoyskiego. Tematyką tutaj jest pokazanie problemów społecznych i politycznych w Polsce czasie renesansu. Budowa i temat mitologiczny zbliżają ją do wzorów klasycznej tragedii antycznej. Dowiedziono też związek utworu z włoską tragedią renesansową. Utwór przyjmuję zasadę jedności miejsca akcji i czasu, poza tym występuje siedem rodzajów wiersza w tym biały i bezrymowy. Utwór ten ma nas nauczyć że politycy zawsze oskarżali się o zdradę i korupcje, dla wielu mężów stanów polityka jest ważniejsza od moralności, najgorszym rodzajem władzy jest władza chwiejna, niezdecydowana.
{youtube}YMpFM5BMWVs{/youtube}
Ciekawostka
Do dzisiejszych czasów zachowała się czaszka Kochanowskiego, która znajduję się w Muzeum Czartoryskim w Krakowie. W 2010 przeprowadzono jednak badania czaszki, z której wynika że należy ona do około 40-letniej kobiety, możliwe więc że należy do żony poety.
Bibliografia
1.republika.pl/j_uhma/kochanowskitw.html
2.www.sciaga.pl/tekst/4331-5-narodowy_i_hu..._jana_kochanowskiego
3.pl.wikipedia.org/wiki/Epitaphium_Cretcovii
4.pl.wikipedia.org/wiki/Zuzanna_(Kochanowski)
5.pl.wikipedia.org/wiki/Szachy_(poemat)
6.pl.wikipedia.org/wiki/Satyr_albo_Dziki_mąż
7.pl.wikipedia.org/wiki/Odprawa_posłów_greckich
8.pl.wikipedia.org/wiki/Psałterz_Dawidów
9.pl.wikipedia.org/wiki/Treny
10.pl.wikipedia.org/wiki/Pieśni_Jana_Kochanowskiego_księgi_dwoje
11.pl.wikipedia.org/wiki/Wróżki_(dialog)
12.pl.wikipedia.org/wiki/Lista_dzieł_Jana_Kochanowskiego
13.streszczenia.lektur.pl/artykul/fraszki-jana-kochanowskiego/
14.www.sciaga.pl/tekst/12615-13-tworczosc_jana_kochanowskiego
15.sciaga.57.pl/praca,149.html
16.opg.ostatnidzwonek.pl/a-1297.html
17.izamiech.republika.pl/jan_kochanowski/tworczosc.html
18.republika.pl/j_uhma/kochanowskitw.html
19.kochanowski.nasz.info/ -
20.kochanowski.klp.pl/a-7373.html –
21.kochanowski.klp.pl/cytaty-0.html –
22.www.sciaga.pl/tekst/51198-52-jan_kochanowski -
23.literat.ug.edu.pl/autors/kochan.htm –
24.jan_kochanowski.lektury.gazeta.pl/lektur...ski_-_biografia.html –
25.www.staropolska.pl/renesans/jan_kochanowski/biogram.html
26.pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Kochanowski
Książki
1.Janina Abramowska – Jan Kochanowski –Dom Wydawniczy Rebis Poznań 1994
2.Kochanowski z dziejów badań i recepcji twórczości – Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1980
3.Jacek Sokolski-Świat Jana Kochanowskiego – – Wydawnictwo Dolnośląskie Wrocław 2000
4.Jan Kochanowski i kultura odrodzenia – Państwowe wydawnictwo naukowe Warszawa 1985
5.Literatura Polska –Państwowy Instytut Wydawniczy Warszawa 1993
6.Jadwiga Rytel ,,Jan Kochanowski"