Reportaż - jak napisać?
Celem artykułu jest wyjaśnienie: co to jest reportaż? Próba odpowiedzi na pytanie: jak pisać reportaż. Nie jest to klasyczna ściąga - raczej poradnik, którego celem jest maksymalne przybliżenie tego gatunku zainteresowanym.
Reportaż - definicja
łac. reportare – donosić; gatunek dziennikarsko-literacki obejmujący utwory będące sprawozdaniami z wydarzeń, których autor był uczestnikiem, bądź obserwatorem;
jest gatunkiem publicystycznym, tzn. porusza aktualne problemy, godne uwagi i komentarza. Winien zwrócić uwagę czytelników i zaangażować ich w rozwiązanie problemu.
Reportaż związany jest z takimi gatunkami jak: periegeza (opis podróży), list, diariusz, pamiętnik.
Reportaż pisali: E.E. Kisch, J. Reed, N. Mailer, K. Kąkolewski, H. Krall (zob. Zdążyć przed Panem Bogiem), R. Kapuściński, J. Siedlecka, T. Torańska, J. Snopkiewicz, K. Pruszyński, J. Kisielewski, A. Fiedler, I. Krzywicka, M. Wańkowicz, A. Janta-Połczyński, Z. Uniłowski, K. Wrzos,
Cechy reportażu:
- wiarygodność, prawdziwość
- obiektywizm
- dokumentaryzm, fakty z autopsji, z relacji uczestników, naocznych świadków, ekspertów, z dokumentów
- autentyzm (prawdziwość) - nasycanie tekstu datami, liczbami precyzyjnie pokazującymi kolejność, wielkość, skalę opisywanych faktów
- obrazowość
- emocjonalność – coraz większa rola
- wielostylowość
- styl potoczny u narratora zmniejsza dystans, łagodzi f. perswazyjną,
- stylizacja fragmentów reportażu zastępuje cytaty
- czasem dopuszczalna fikcja, jeśli pozwala zobrazować problem, zjednać odbiorców z bohaterami reportażu
- aktualność, ale możliwe odwołania do historii
- dostosowanie formy do tematu (zasada relewancji)
- brak komentarza (prawo do niego ma czytelnik), ewentualny komentarz wyraźnie oddzielony od części referującej
- ascetyzm artystyczny
- dwupłaszczyznowość - pierwszą płaszczyznę stanowi czas i przestrzeń przedstawianego zdarzenia, druga płaszczyzna to czas i przestrzeń reportażu
- achronologiczność (fakultatywna cecha)
Rodzaje reportaży:
Podział reportaży ze względu na formę:
- reportaże literackie – łączą fikcję literacką z autentycznymi wydarzeniami
- reportaż informacyjny
- reportaż sprawozdawczy
- reportaż publicystyczny
Podział reportaży ze względu na tematykę:
- reportaż społeczno-obyczajowy
- reportaż podróżniczy
- reportaż zagraniczny
- reportaż kryminalny
- reportaż interwencyjny
- reportaż naukowy
- reportaz historyczny
- reportaż produkcyjny
- reportaż wojenny
- reportaż sądowy
- reportaż sportowy
Kompozycja reportażu
- obowiązuje tu pełna dowolność kompozycyjna, choć najczęściej powtarza ona schemat: koncentracja na głównym wydarzeniu, a następnie dopowiadanie kolejnych elementów, które pokazują jego genezę, procesualność, wielowymiarowość.
najczęściej spotykana budowa w reportażu fabularnym:
- wstęp (wprowadza wydarzenia i zapoznaje z bohaterem
- zawiązanie akcji – ukazanie konfliktu
- rozwiązanie konfliktu
- zakończenie - uwagi i spostrzeżenia reportera
najczęstsza budowa reportażu problemowego
- refleksje reoprtera i zarys problemu
- segmenty pokazujące punkt widzenia bohatera/ów
- zakończenie reportażu:
- rozwiązanie problemu
- seria pytań skierowana do czytelnika
Jak napisać reportaż - etapy pracy:
Pamiętaj, że reportaż może streszczać lub przywoływać czyjeś wypowiedzi, ale korzystniej jest umieścić je we własnej relacji.
Wybór wydarzenia do reportażu
należy go dokonać, kierując się ilością posiadanych informacji, możliwością dotarcia do świadków, dokumentów.
Gromadzenie wiedzy związanej z reportażem
należy określić jakie fakty trzeba ustalić, następnie zgromadzić wszystkie dostępne informacje, relacje świadków i uczestników, pokategoryzować je i dokonać ich selekcji.
Wybór kompozycji reportażu
porządek ma ogromne znaczenie - wpływa na wiarygodność reportażu; może to być układ logiczny, chronologiczny lub porządek podyktowany kolejnością informacji, do których docierał reporter.
Pisanie reportażu.
Redakcja reportażu
niezwykle ważny moment dla reportażu - na autora czyha tutaj wiele pułapek: może pozostać na poziomie sprawozdania lub wpaść w formę opowiadania. Żadna z tych skrajności nie jest dobra. Szukaj złotego środka. Na tym etapie musisz pamiętać również, że kolejność i selekcja faktów już są pośrednim komentarzem.
Bibliografia do reportażu:
- Sławiński J., Reportaż, w: Głowiński M., Kostkiewiczowa T., Okopień-Sławińska, Sławiński J., Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2000, s. 471.
- Jedliński Ryszard, Gatunki publicystyczne w szkole średniej, Warszawa 1990.
- Kuziak M., Rzepczyński S., Kasterski R., Jak pisać po polsku?, Bielsko-Biała, Park, 2004.
- Macużanka Z. Polska szkoła reportażu, w: "Nowe książki" nr 3/1970
- Maziarski J., Anatomia reportażu, 1966.
- Niedzielski C., O teoretycznoliterackich tradycjach prozy dokumentarnej, 1966.
- Litwin, J., Język i styl polskiego reportażu, 1989.
- Wolny K., O poetyce reportażu polskiego, 1991.
- Wojtak M., Gatunki prasowe, Lublin, 2004.