Bogurodzica jako Wiersz - Strona 4

Szczegóły: Autor: Arkadiusz Żmij; Nadrzędna kategoria: Analiza i interpretacja; Kategoria: Analiza wiersza; Odsłon: 101112

Spis treści

Strona 4 z 9

Bogurodzica jako Wiersz - arcydzieło

Bogurodzica jest tekstem arcydzielnym. Jej artyzmu na różnych płaszczyznach wielokrotnie dowiedziono. Jeśli rzeczywiście jest tekstem oryginlnym, a nie kopią łacińskiego oryginału, którego dotąd nie odnaleziono, to jej twórca pod względem umiejętności i talentu z całą pewnością dorównuje, jeśli nie przewyższa Jana Kochanowskiego - ojca literatury polskiej.

Perpsektywa komunikacyjna

Nadawca
Zbiorowy podmiot (ludzie wierzący) zwraca się do Boga prosząc za pośrednictwem Maryi i Jana Chrzciciela o łaski. W tekście, poza przynależnością do wierzących chrześcijan, nie ma żadnych informacji o owej grupie. To powoduje, że tekst staje się uniwersalny. Przywołana tu została stworzona przez św. Tomasza idea pośrednictwa. Uderzająca jest tutaj asymetria pomiędzy znaczeniem Maryi a Jana Chrzciciela i sposobem ich przedstawienia.

Adresat:
Ostatecznym adresatem jest Chrystus, ale bezpośrednim najpierw Maryja – pośredniczka (w pierwszej strofie), potem Chrystus – poprzez pośrednictwo Jana Chrzciciela (w strofie drugiej).

Komunikat
to prośba skierowana do Maryi o wstawiennictwo i modlitwa skierowana do Chrystusa o zbożny pobyt i rajski przebyt – rzeczy uniwersalne, a jednocześnie najważniejsze w życiu każdego chrześcijanina. Pojawienie się prośby o zbożny pobyt to zapewne wpływ tomizmu. Każda modlitwa sprowadza się do tych uniwersaliów.

Motyw deesis

Utwór jest mistrzowsko wykonaną literacką realizacją bardzo starego ikonograficznego motywu deesis, wywodzącego się prawdopodobnie z Bizancjum i popularnego w ikonograficznej sztuce romańskiej. Według niego w centrum uwagi majestatycznie wyobrażony Chrystus - Władca (Gospodzin) zwrócony twarzą do odbiorców (najczęściej z gestem błogosławieństwa) występuje w asyście Matki Boskiej (Bogurodzicy – znajdującej się po jego prawej – ważniejszej - stronie) i Jana Chrzciciela (krzciciela – z lewej strony Jezusa). Oboje ukazani z profilu zwracają się twarzą do Chrystusa, który wyraźnie nad nimi góruje. Ich postawy: pochylona głowa, ręce złożone do modlitwy, często klęczące wskazują na to, że jako pośrednicy wypraszają u Boga łaski dla ludzi.
Prawdopodobnie polski tekst Bogurodzicy jest kopią łacińskiego lub greckiego oryginału. Świadczy o tym arcydzielną konstrukcja utworu, znajomość motywu deesis oraz mistrzowskie przełożenia kompozycji plastycznej na literacką. Nie byłoby to niczym niezwykłym – w średniowieczu takie praktyki były czymś normalnym.

Budowa Bogurodzicy

Tekst składa się z 2 strof:
pierwsza - z 3 wersów (nawiązuje do symboliki liczby trzy w Biblii, motywie deesis itd.),
druga - z 6 wersów (2 razy większa).
Obie strofy kończy refren (łacińska eksklamacja: Kyrieleison).

Wersy są silnie zrytmizowane przez rymy wewnętrzne i zewnętrzne.

Utwór cechuje staranny paralelizm:
W obydwu strofach widać układ dwuczłonowy (parzysty): każda składa się z apostrofy i zdania apelatywnego (prośby).
Podobnie - konstrukcja członów poszczególnych wersów, gdzie wezwania i prośby modlitewne zajmują identyczne pozycje w jednym wersie: Zyszczy ... spuści ...

Symetria i asymetria. Wyraźnie widać odwróconą symetrię pomiędzy pierwszą strofą, a drugą:
W pierwszej - apostrofa jest rozbudowana, a prośba krótka.
W drugiej – apostrofa krótka, a rozbudowana prośba.

Środki stylistyczne w Bogurodzicy

apostrofy do Bogarodzicy (rozbudowana) i Jezusa (krótka)

epitety „sławiena”, „zwolena” (budujące wizerunek Maryi - istoty boskiej, idealnej), „zbożny”, „rajski” (określają miejsca pobytu: za życia i po śmierci, czynią je idealnymi doskonałymi - przecież to marzenie, które z woli Boga może się ziścić)

oksymoron „Bogurodzica dziewica” (podkreślający wiarę w dogmaty Kościoła)

Składnia wielokrotnie podrzędnie złożona wskazuje, że autor był człowiekiem wykształconym, a sam tekst nie był pisany jako pieśń, której adresatem był prosty lud. Intelektualny charakter wywodu przypomina porządek scholastycznego traktatu naukowego łączącego prawa wiary i rozumu.

Gatunek Bogurodzicy

Dwie pierwsze zwrotki prawdopodobnie są tropami do litanijnego Kyrie eleison, które wśród eksklamacji liturgicznych średniowiecza, obok hebrajskiego Alleluja, było jednym z najpopularniejszych zawołań - wykonywał je lud podczas wszystkich obrzędów.

Trop to w gregoriańskiej liturgii kościelnej z X i XI wieku retoryczne uzupełnienie składające się z krótkich zwrotów, poprzedzające łaciński tekst kanoniczny. Z czasem owe ozdobniki rozwinęły się w pełne, spojone rymami zdania o wyrównanej rytmice, a funkcjonując w kulturze religijnej narodu - usamodzielniały się jako pieśni wykonywane w językach narodowych. Za: Słownik terminów literackich, red. J. Sławński, Wrocław 2000,

Bogurodzica jest również związana z takimi gatunkami jak:
modlitwa, hymn, pieśń.

Wersyfikacja Bogurodzicy

W wierszu zwraca uwagę precyzyjne rozłożenie tekstu w wersach na równoległe odcinki o jednakowej liczbie sylab:

dzi

dzie

ca,

giem

sła

wie

Twe

Gos

dzi

Mat

zwo

Zy	szczy	nam	spu	ści	nam
3			3

Kyrieleison

Twe	go	dzie	la	Krzci	cie	la	Bo	ży	ce
4				3			3

U	słysz	gło	sy	Na	pełń	My	śli	czło	wie	cze
4				4				3

Słysz	mo	dli	twę	jąż	no	si	my
4				4

A	dać	ra	czy	jegoż	pro	si	my
4				4

A	na	świe	cie	zboż	ny	po	byt
4				4

Po	ży	wo	cie	raj	ski	prze	byt
4				4

Kyrieleison

Wiersz zdaniowo-rymowy (składniowo-intonacyjny) nie przestrzega jednakowego rozmiaru sylabicznego w każdym wersie (ten typ wiersza opiera się na zasadzie, że tok składniowy pokrywa się z tokiem wersyfikacyjnym, tzn., że wersy tworzą zdania – podział wzmacniają rymy, nie jak sylabizm, w którym wers opiera się na równej liczbie sylab).

Rymy w Bogurodzicy

Dodatkowo konstrukcję wzmacniają rymy wewnętrzne: świecie - żywocie i rymy zewnętrzne (końcowe): Bożycze - człowiecze, nosimy - prosimy, pobyt – przebyt. Wszystkie rymy bardzo mocno rytmizują test.
Rymy żeńskie, gramatyczne (uzyskane poprzez powtarzanie formy gramatycznej): prosimy - nosimy uwydatniają klauzule (zakończenie końcowego odcinka wersowego)
Układ rymów – rymy parzyste (sąsiadujące)

Analiza wiersza, interpretacja wiersza

Analiza wiersza: Bogurodzica - opracowanie - Bogurodzica jako Wiersz