Język jako system znaków – i co na to inne systemy?
Przykładowa rozprawka o języku jako systemie na tle innych systemów. Napisana na podstawie planu: Plan rozprawki o języku jako systemie znaków. Możesz znaleźć też jej streszczenie logiczne: Przykład. Streszczenie logiczne rozprawki o języku jako systemie znaków na tle innych systemów.
Czy można „powiedzieć” coś bez słów? Wysyłamy serduszko na czacie, podnosimy kciuk, zatrzymuje nas czerwone światło — od razu rozumiemy sens. To znaki, a język jest uporządkowanym, społecznym układem takich znaków i reguł ich łączenia, który pozwala tworzyć nieskończenie wiele wypowiedzi. W badaniach nad mową zwraca się uwagę, że wartość słowa wynika z jego miejsca w całym układzie: „drzewo” znaczy to, co znaczy, bo odróżnia się od „krzewu” czy „kwiatu”. Z tak rozumianego systemu wyrasta proste stwierdzenie: język jest najbogatszym i najbardziej elastycznym kodem, a inne systemy znaków go dopełniają.
O sensie wypowiedzi decydują reguły. Szyk, formy gramatyczne, zwyczaje językowe powodują, że „pies goni kota” to coś innego niż „kota goni pies”. Dzięki temu możemy mówić nie tylko o tym, co widzialne, ale też o sprawach abstrakcyjnych, jak sprawiedliwość czy ironia. System oparty na różnicach i zasadach pozwala przekształcać ograniczoną liczbę elementów (dźwięków, słów) w nieograniczoną liczbę znaczeń — i dlatego działa w każdej sytuacji komunikacyjnej, od krótkiej prośby po złożone rozumowanie.
Język spełnia wiele funkcji naraz. Umożliwia poznawanie i porządkowanie świata, wyraża emocje, utrzymuje kontakt, skłania do działania, a bywa także tworzywem sztuki. Im bogatsze słownictwo, tym subtelniejszy opis i precyzyjniejsze myślenie. Spróbuj opisać smak bez przymiotników albo przekonać kogoś do zmiany zdania bez trybu rozkazującego czy trybu przypuszczającego — szybko okaże się, że bez narzędzi, które daje język, perswazja i analiza stają się toporne.
W codzienności towarzyszą nam jednak także inne kody: znaki drogowe, piktogramy, gesty, sygnały dźwiękowe, alfabet Morse’a, zapisy nut i wzory chemiczne. Działają błyskawicznie, są czytelne ponad barierami językowymi, a niekiedy bardziej precyzyjne w swoim zakresie niż zwykły opis słowny. Kierowca nie potrzebuje zdania, by zareagować na trójkątny znak ostrzegawczy; muzyk od razu słyszy w głowie zapisany układ dźwięków. Te systemy sprawdzają się w sytuacjach, w których liczy się szybkość rozpoznania i jednoznaczność.
Mimo to mają ograniczenia. Piktogramy czy sygnały świetlne nie zbudują opowieści, nie oddadzą cieni ironii, nie poprowadzą wywodu. Same litery też „milczą”, jeśli nie złoży ich język w sensowną całość. W praktyce to on spina wszystko: wyjaśnia mem, który łączy obraz i podpis; nadaje znaczenie gestowi użytemu w odpowiednim kontekście; pozwala filmowi połączyć dźwięk, obraz i dialog w jedną narrację. Język jest tu silnikiem, a inne systemy — sprawnymi panelami sterowania.
Taka współpraca kodów ma wyraźne skutki. W świecie pośpiechu i wielojęzyczności rośnie rola prostych znaków, bo przyspieszają decyzje i ułatwiają orientację w przestrzeni. Jednocześnie to właśnie elastyczność języka sprawia, że potrafimy te znaki objaśniać, zestawiać, komentować i twórczo wykorzystywać. Z jednej strony więc potrzebujemy szybkich skrótów, z drugiej — narzędzia, które je scala i pozwala z nich budować sensy wyższego rzędu.
Wspólna konkluzja jest prosta: język stanowi najpojemniejszy i najbardziej podatny na twórcze użycie system znaków, a inne systemy są jego naturalnymi sprzymierzeńcami. Dzięki tej relacji komunikacja staje się skuteczna, bogata i ciekawa. Dla ucznia przekłada się to na dwie praktyczne umiejętności: rozwijanie słownictwa i sprawne „czytanie świata znaków”. Razem dają przewagę — w nauce, w pracy i w życiu codziennym.
Źródła:
– ZPE: „Język jako system znaków” (de Saussure: langue/parole), oraz „Język jako narzędzie porozumiewania się” (funkcja poznawcza). (https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/DqWM6FoX1)
– Nowa Era, Ponad słowami kl. 1, część 1: s. 48 (język jako system znaków umownych; inne systemy znaków), (https://flipbook.nowaera.pl/dokumenty/Flipbook/NOWE_Ponad_slowami-Jezyk_polski-Podrecznik_liceum_technikum[kl_1][cz_1][ZPiR][pr_2024]/index.html#p=49)