Słownik pojęć związanych z dramatem
Słownik pojęć dramatycznych
Akcja
to działania bohaterów, czyli układ wydarzeń prowadzący do określonego rozwiązania. Na akcję składają się:
- ekspozycja
- zawiązanie akcji
- rozwinięcie (konflikty, perypetie, intrygi)
- punkt kulminacyjny
- rozwiązanie akcji – zakończenie
Apart
szczególna forma monologu, tzw. monolog „na stronie" jest adresowany do publiczności
Dialog
wypowiedzi najmniej dwóch interlokutorów, które są ze sobą związane tematycznie i sytuacyjnie
adresaci dialogu:
- inne postacie
- publiczność
pełni funkcję dramatyczną, czyli rozwija akcję – jest więc formą działania
typy dialogu:
- dialog dyskusyjny – słowny spór, zmieniający postawy bohaterów lub akcję (stychomatia – odmiana dialogu dyskusyjnego złożonego z jednowersowych replik, bardzo przyspiesza akcję)
- dialog sytuacyjny – to wypowiedzi, odnoszące się do sytuacji (wydarzeń, bohaterów, przedmiotów)
- dialog konwersacyjny – wypowiedzi, które łączy temat (brak konfliktu) funkcja: przedstawiają idee, charakteryzują postacie
- dialog pozorny – wypowiedzi bohaterów nie wiążą się ze sobą tematycznie, są oderwane od sytuacji, nie zmieniają akcji
Didaskalia
tekst poboczny, zawierający odautorskie komentarze, wskazówki dot. scenografii, ruchu scenicznego, sposobu wypowiedzi tekstu, bohatera, czasu akcji, miejsca akcji, sytuacji
Dramat
jeden z trzech rodzajów literackich. Wydarzenia są tu relacjonowane przez postacie w dialogu, monologu lub działania (nie są opowiadane). Informacje o czasie i miejscu zawiera:
- tekst główny dramatu:
- dialog,
- monolog;
- tekst poboczny – didaskalia (odautorskie komentarze, wskazówki dot. scenografii, ruchu scenicznego, sposobu wypowiedzi tekstu)
termin ten nazywa również gatunek dramatyczny zwany także dramatem mieszczańskim, epickim
Fabuła
wszystkie wydarzenia składające się na historię przedstawioną w utworze (wypadki opowiedziane pośrednio-opowiadanie, retrospekcja i działania bohaterów). W opisie fabuły ważne jest określenie ilości wątków, z których się składa (jednowątkowa, wielowątkowa), określenie wątku głównego i pobocznych oraz ocena stopnia komplikacji fabuły.
Monolog
długa wypowiedź bohatera, stanowiąca autonomiczną całość, pozornie skierowana "do siebie", ale w gruncie rzeczy nastawiona na audytorium;
funkcja: pogłębia wiedzę o ukrytych intencjach, psychice;
odmiany monologu:
- apart
- monolog wewnętrzny
- monolog estradowy
- parabaza
- monolog obrzędowy
Motywacja
ogół warunków determinujących świat przedstawiony. Motywacja może być:
- realistyczna:
- psychologiczna (bohaterów determinują ich cechy wewnętrzne);
- społeczna (bohaterów determinuje ich pochodzenie, urodzenie)
- fantastyczna:
- metafizyczna (bohaterowie są zdeterminowani przez bogów, fatum);
- baśniowa (wydarzenia są zdeterminowane przez konwencję)
Perypetia
zaskakujący zwrot akcji, powodujący przełom w życiu bohatera
Postać
bohater dramatu, osoba dramatu; może być:
- aktywny lub pasywny
- statyczny lub dynamiczny
- pozytywny lub negatywny
- główny, poboczny, lub epizodyczny
Trzy rodzaje postaci:
- typ – postać modelowa, reprezentant grupy ludzi (ma tylko cechy typowe dla grupy)
- charakter – zindywidualizowany bohater o cesze determinującej jego postępowanie
- osobowość – zindywidualizowana, pogłębiona psychologicznie, złożona wewnętrznie, unikalna
Psychomachia
to scena, w której dobre duchy (anioły) walczą ze złymi (diabłami) o duszę bohatera. Pierwotnie występowała w średniowiecznym moralitecie, ale w następnych epokach z drobnymi modyfikacjami również się pojawia.
Rezoner
postać, która wypowiada poglądy autora – nie wpływa na akcję np. Kleant w "Świętoszku"
Tyrada
długa patetyczna wypowiedź jednego bohatera będąca częścią dialogu