Jak opisać narratora w utworze literackim?
Ponieważ niemożliwe jest całkowite rozdzielenie narratora i narracji. Artykuł ten wraz z tekstem: {ln: Narracja - jak opisać? ' Jak opisać narrację?} stanowi całość i podejmując się analizy narratora, bądź narracji dobrze jest znać oba teksty.
Kto to jest narrator?
to fikcyjna postać, która opowiada jakąś historię - opowiadacz. Snuje ona opowieść - narrację, w której mieszczą się: świat przedstawiony, wydarzenia, bohaterowie... Opisując narratora należy uwzględnić dwa podstawowe aspekty:
Stopień widoczności narratora
gramatyczne ujawnianie się
narracja autorska(trzecioosobowa) – narrator znajduje się na zewnątrz świata przedstawionego, różny jest tu stopień obiektywizmu. Jej formy:
- narracja auktorialna – przezroczysta, narrator pozostaje w ukryciu i zachowuje obiektywny dystans wobec opisywanych wydarzeń i świata, dając tym samym czytelnikowi możliwość własnej interpretacji.
- narracja personalna – pokazanie świata z perspektywy bohatera, bohaterów (tak jak oni go widzą)
narracja pamiętnikarska(pierwszoosobowa) narrator, opowiadając o zdarzeniach, w których uczestniczył lub których był świadkiem, wypowiada się w 1 os. lp. (może też czasem przyjmować formę 1 os. lm.) - jest więc jednocześnie i narratorem, i bohaterem powieści. Mogą w tym typie narracji występować elementy narracji zarówno auktorialnej, jak i personalnej
sytuacja narracyjna
informacja o sytuacji opowiadania, tzw. sytuacja narracyjna (Chodzi tu o przyczyny, dla których narrator opowiada swoją historię i okoliczności, które temu opowiadaniu towarzyszą; narracja może być również nieumotywowana)
obecność bezpośrednich zwrotów do czytelnika
komunikaty metajęzykowe
oceny i komentarze do świata przedstawionego i świata realnego
Pozycja narratora wobec świata
punkt widzenia
- wewnątrz świata przedstawionego,
- zewnętrzny
postawa narratora
- sprawozdawcza i informacyjna
- oceniająca i interpretacyjna
- dygresyjna
dystans wobec postaci
- przezroczysty - obiektywna lub subiektywna,
- wartościujący - narracja spersonalizowana, uczestnicząca
konwencjonalny sposób przedstawienia postaci i świata:
- realizm (mimetyzm)
- behawioryzm
- naturalizm
- psychologizm
- kreacjonizm (fantastyka)
sposób udzielania głosu bohaterom (sposób przytaczania wypowiedzi postaci literackiej)
mowa niezależna (oratio recta) to wypowiedź składniowo niezależna od osoby ją cytującej (narratora); jest ona wyraźnie wydzielona z narracji (np. myślnikiem); na ogół przybiera formę pierwszoosobową (lp. lub lm.); w mowie niezależnej utrzymane są dialogi.
mowa pozornie zależna to wypowiedź innej postaci włączona w wypowiedź narratora; ma również formę trzecioosobową (jak narrator), pozwala autorowi na bezpośrednią ekspresję postaci literackiej, na pokazanie jej psychiki (myśli, emocji) „in vivo". Wskaźniki mowy pozornie zależnej:
- czasowniki nazywające mówienie, myślenie, odczuwanie
- forma gramatyczna i stylistyczna, która nie pasuje to wypowiedzi narratora, a odpowiada językowi i punktowi widzenia (perspektywie) postaci, której myśli są przytaczane (wówczas nie ma żadnego innego sygnału świadczącego, że nie są to słowa narratora)
- mowa zależna (oratio obliqua) to wypowiedź postaci literackiej przywołana przez narratora; składniowo jest zależna od narracji (stanowi zdanie podrzędne); narrator zdaje relację z tego co powiedział bohater.
dystans wobec zdarzeń
- czasowa odległość (uczestnictwo lubobserwacja bieżących wydarzeń, wspomnienie - restrospekcja, profetyzm)
- wartościowanie (np. subiektywizm, ironia, obiektywizm),
- zakres wiedzy o świecie przedstawionym (wszystkowiedzący lub nie mający wiedzy o świecie przedstawionym)
- zasada ograniczenia wiedzy i motywacji wiedzy o świecie przedstawionym (wiarygodny, niewiarygodny)
- wykorzystanie środków narracyjnych
Przykładowy opis narracji w powieści z XIX w.:
3 os. l. p., ukryty za ś. p., nieumotywowana wszechwiedza, jednolitość punktu widzenia, stały dystans poznawczy i moralistyczny wobec przedmiotu narracji
Bibliografia: