Analiza wiersza „Czarna wiosna” Antoni Słonimski
Warto przeczytać: {ln: Jak analizować wiersz? ' Jak analizować i interpretować wiersz?} oraz {ln: Środki poetyckie ' Poznaj środki poetyckie}
Biografia autora:
Antoni Słonimski urodził się 15 listopada 1895 w Warszawie w rodzinie pochodzenia żydowskiego. W 1917 ukończył warszawską Szkołę Sztuk Pięknych. Organizował wystawy swych prac plastycznych oraz współpracował z czasopismami artystycznymi, m.in. z miesięcznikiem Pro Arte.
Poeta, dramatopisarz, felietonista. W latach międzywojennych współpracował także z „Kurierem Polskim” i „Wiadomościami Literackimi”.
Od wczesnej młodości związany z PPS, popierał działalność Józefa Piłsudskiego aż do czasów utworzenia obozu w Berezie Kartuskiej.
W swoich artykułach opowiadał się za ideą Polski wielokulturowej i tolerancyjnej, opartej na zasadach wolności i równości.
Cechy twórczości:
Często posługiwał się humorem, groteską, parodią. Występował przeciwko ekspansji faszyzmu. Racjonalista i sceptyk.
W działalności publicystycznej sprzeciwiał się zarówno postawom narodowej demokracji, jak i komunizmowi. Opowiadał się za racjonalizmem i demokracją.
W książkach pisarz pokazywał groźne skutki militaryzmu i rozwoju totalitaryzmu.
Wstępna analiza wiersza
Tytuł: Czarna wiosna
Czarna – ciemność, otchłań, bezkres, zło, mrok, strach, otchłań
Wiosna – nadejście czegoś nowego, pobudzenie, wybudzenie z zimowego snu, chęć życia i zmian, radość, żywe kolory, światło, narodziny
„Czarna wiosna” oznacza odrodzenie Polski i budowę na zgliszczach powojennych. Naród powstaje z popiołów. Tytuł można postrzegać jako oksymoron, gdyż wiosna, która symbolizuje odrodzenie, nadzieję, zestawiona jest z określeniem „czarna” (symbolizującym mrok, śmierć, strach, zło). Połączenie tych wyrazów sugeruje postawę sceptyczną autora do zdarzenia, jakim jest szansa na odrodzenie państwa. Mówi o tym, że nie będzie to dobra nowina, pomyślny okres dla wszystkich. Wiosna może okazać się nadchodzącą katastrofą.
Czas powstania:
Już po odzyskaniu niepodległości przez Polskę – 1919 r.
Trudne pojęcia:
Kurhany - kopiec usypany na pamiątkę jakiegoś wydarzenia lub na czyjąś cześć; nasyp kryjący groby.
Jątrzyć rany - wywoływać lub wzmagać ropienie rany; (lub) podburzać coś.
Delia - dawny wierzchni ubiór męski, podbity futrem, zastępujący płaszcz; noszony przez rycerstwo polskie na zbroi w XVI i XVII wieku.
Żupan - staropolski ubiór męski noszony przez szlachtę, o kroju długiej sukni zapinanej na guziki, ze stójką i wąskimi rękawami.
Maniera - charakterystyczne, nienaturalne i zwykle irytujące zachowanie jakiejś osoby; tu: specyficzny dla określonego kręgu lub artysty sposób tworzenia; (lub) powierzchowne, mechaniczne powtarzanie środków artystycznych czyichś lub własnych.
Pawęż – wysoka, czworokątna tarcza wykonana z drewna zdobiona malowidłami.
Puklerz – niewielka okrągła tarcza wykonana z metalu, o wybrzuszonym środku.
Rozniecać - spowodować powstanie ognia; wywołać gwałtowne uczucia; wywołać rozruchy.
Żagiew - płonący kawał drewna; coś, co daje początek gwałtownym i dramatycznym wydarzeniom.
Kluczowe słowa:
- niepodległość
- Płaszcz Konrada
- Klękać na kurhany
- Pawęże i puklerze
- Płomień zemsty
- Żagiew moja
Analiza właściwa:
Nadawca
Nadawcą utworu jest rozgoryczony poeta, pisarz Polak:
„dosyć po polsku, dosyć pisałem”
Przejawia postawę kosmopolity:
„Chcę pisać po grecku,
(…) po francusku,
(…) po niemiecku,
(…) po turecku.” – jest znużony pisaniem po polsku, tzn. nieustannie o Polsce, o niepodległości.
Podmiot zdaje sobie sprawę, że jego twórczość będzie musiała odejść do lamusa. Chce jednak podzielić się ze wszystkimi narodami swoimi przeżyciami, cierpieniem.
Wylewa swe złości; jest zaangażowany emocjonalnie:
„Chciałbym, żeby wiedziano, co myślę,
Wszystko, co czułem i co cierpiałem.”
Odrzuca ideały takie jak niepodległość, kierowanie narodu poprzez poezję
„I cóż mi zrobić teraz z mową,
Która zbłąkana w tej manierze (…)
Ojczyznę wzywa: wstań na nowo.”
- czuje, że skoro jego ojczyzna jest teraz wolna, jego zadanie, rola skończyła się; czuje się niepotrzebny.
Nie czuje potrzeby dalszej walki o niepodległość – odrzuca ideały romantyczne:
„Ojczyzna moja wolna, wolna…
Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada”
Chce teraz skupić swoją uwagę na czymś innym; nie będzie analizował przebudzenia narodów ani zachęcał do zemsty:
„Niewola ludów nie roznieca
Płomienia zemsty. Pusta heca!
Gdzie indziej żagiew moja pada.”
Dotychczas podległy był narzucanym rygorom w swej twórczości:
„Poezjo, tyżeś na kurhany
Kazała klękać, jątrząc ranę
Wodząc przed oczy rozkochane
Delije, pasy i żupany.”
- Poezja była dla niego swego rodzaju orężem w walce o niepodległość, pełniła funkcję przywoływania dumy, ideałów z przeszłości.
Podmiot liryczny w 1 os. lp.
Odbiorca:
Liryka bezpośrednia, osobista.
Nadawca kieruje swe słowa do Poezji. Pojawia się bezpośredni zwrot:
„Poezjo, ty żeś na kurhany
Kazała klękać…”
Poezja
- Oskarżana przez podmiot o to, że dyktowała rolę i tematykę jego twórczości
„Poezjo, tyżeś na kurhany
Kazała klękać, jątrząc ranę
Wodząc przed oczy rozkochane
Delije, pasy i żupany.”
- Teraz, kiedy okoliczności się zmieniają, staje się bezużyteczna
„I cóż mi zrobić teraz z mową,
Która zbłąkana w tej manierze (…)
Ojczyznę wzywa: wstań na nowo.”
- Idee i wartości, które przekazywała, straciły swoje znaczenie
Forma:
- Podział na strofy,
- Rymy: okalające i przeplatane, żeńskie
- brak stałej liczby sylab w wersach, brak stałej liczby wersów w strofach
Środki stylistyczne:
- epitety
- aby podkreślić przynależność: „Ojczyzna moja”, „płaszcz Konrada”, „żagiew moja”, „Niewola ludów”,
- aby pokreślić rozmiar i znaczenie: „Z prawdziwym żalem”, „świecie ogromnym”, „Ojczyzna wolna”
- wykrzyknienie
- podkreśla rozgoryczenie podmiotu:
„Dosyć po polsku, dosyć pisałem”
- podkreśla entuzjazm:
„Chcę pisać po grecku!”
- alegoria
„Płaszcz Konrada” – postawa i ideały poety romantycznego
- animizacja
„Ojczyzna w więzach już nie biada,
Dźwiga się, wznosi, wstaje wolna.” – ojczyzna jest ciągle żywa; budzi się, powstaje ze zgliszczy
„Poezjo, tyżeś na kurhany
Kazała klękać, jątrząc ranę
Wodząc przed oczy rozkochane…”
- apostrofa; bezpośredni zwrot do poezji
„Poezjo, tyżeś na kurhany
Kazała klękać, jątrząc ranę
Wodząc przed oczy rozkochane
Delije, pasy i żupany.”
Kontekst:
Wiersz napisany po odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Wcześniej literatura tworzona była "ku pokrzepieniu serc". Teraz taki cel jest już niepotrzebny. Poeta musi znaleźć nową funkcję, której poezja ma służyć i sprawić, by była przydatna i przyjemna dla nowego odbiorcy. Polacy nie potrzebują już i nie chcą zagrzewających do powstania poematów czy opowiadających o dawnych bohaterach powieści. Teraz potrzeba poezji lżejszej o innej tematyce. Jak pisał Jan Lechoń: "A wiosną - niech wiosnę, nie Polskę zobaczę".
Komunikat:
Poeta pokazuje, że po odzyskaniu niepodległości dotychczasowa poezja nie jest aktualna. Nie porusza ważnych kwestii dla ludzi żyjących po I Wojnie Światowej.
Sam podmiot liryczny zdaje sobie sprawę, że nie tematyka liryki musi się diametralnie zmienić, a ktoś taki jak on wraz ze swoim warsztatem staje się bezużyteczny.
Interpretacja wiersza "Czarna Wiosna":
Czarna wiosna
Polska powstaje z popiołów. Jednak nie będzie to radosna nowina dla wszystkich, stąd też oksymoron, jakim jest połączenie wyrazów „Czarna” (ciemność, nieznane, zło, otchłań) – kolor żałoby - i „wiosna”, czyli odrodzenie, życie.
Podmiot liryczny jest sceptyczny co do nowej szansy dla ojczyzny i dla niego. Z żalem, stwierdza, że jest już znużony pisaniem po polsku. Chce być zrozumiany; chce aby jego myśli, cierpienia, odczucia poznał cały świat. Odrzuca postawę walki, skoro ojczyzna nie jest już zagrożona. Odrzuca wszelkie wartości i idee romantycznego poety. Zwraca się bezpośrednio do Poezji, której zarzuca obecny los – ona narzucała mu idee pisania o dumie narodowej, o walce o niepodległość. Pojawia się nawiązanie do czasów sarmackich, a więc do dumy narodowej i wojaczki. Teraz, kiedy ojczyzna jest już wolna, poezja ta staje się bezwartościowa, niepotrzebna.
Podmiot, choć szuka odbiorców dla swych słów, w których nawoływał do odrodzenie państwa, nie znajduje ich. Odczuwa, że jego słowa są niepotrzebne dla narodu; są odrzucane przez ludzi. Podmiot liryczny po raz kolejny mówi o tym, że odrzuca płaszcz Konrada, lecz tutaj ma to trochę inne znaczenie. Czuje, że zrzuca z siebie niepotrzebną już teraz potrzebę walki z zaborcą. Powód do tego dają mu także uciemiężane narody, które nie szukają zemsty.
"Niewola ludów nie roznieca Płomienia zemsty" to odwołanie do III części „Dziadów” Kiedy naród jest w niewoli, zemsta nie może nastąpić. Konfrontacja czasów niewoli to zbicie romantyzmu z współczesnością. Są to kontrastowe obrazy. Ich przywołanie ma na celu uwolnienie się od myślenia odłączenia się od przeszłości.
„Pusta heca” – sarkazm, ironia, szydzenie z poezji XIX wieku .Wyśmiana jest opisana sprawa narodu, która tylko mówi o tym że jest źle, ale nie nawołuje do żadnego działania.
Teraz podmiot mówiący chce skupić swą uwagę na innej rzeczy, jaką będzie odbudowa Polski.
Cały utwór jest okrzykiem rozpaczy poety, który czuje się bezużyteczny. Jego poglądy, idee, rola w społeczeństwie legły w gruzach wraz z odzyskaniem niepodległości. Teraz nie będzie słuchany przez nikogo. Wcześniej był bardzo zaangażowany w odzyskanie niepodległości, teraz kiedy ten proces nastąpił, nie wie, jaką rolę w nim pełnił. Jest rozgoryczony, lecz nie oskarża narodu, który go nie słucha, lecz idee, które nim kierowały. Wyraża entuzjazm wynikający z dobrej nowiny, jaką jest odrodzenie narodu. Podkreśla jak ważna jest dla niego ojczyzna, pisząc: „Ojczyzna moja”. Znajduje powód, dlaczego jego słowa nie są już poważane: jego poezja nie może pokrzepiać serc, jak dotąd. Powinna być lżejsza dla odbiorców.
„Cóż mi teraz zrobić z mową” oznacza to, że chce dążyć do zmian, skończyć z górnolotnym słownictwem z manierami. Poeta chce by język był nowoczesny, nowy. Jest to mowa futurystyczna.
W „Czarnej wiośnie” mamy do czynienia z postawą bardzo konsekwentną i radykalną. Słonimski staje na pozycji skrajnie antymilitarystycznej, pacyfistycznej i humanistycznej, pojawiają się też wizje rewolucyjne, utrzymane w tonie katastroficznym. Można się w tym poemacie doszukać wielu cech ekspresjonizmu, katastrofizmu. Wiersz ma charakter pesymistyczny. Wiosna to wizja katastrofy, nie ma światła, witalizmu. Widać zgodę na wiosnę, ale nie radosną, lecz czarną. Świat jawi się tu pesymistycznie, jest pełen nieszczęść.