Egzamin gimnazjalny - wymagania

Egzamin gimnazjalny - wymagania: co uczeń gimnazjum musi wiedzieć i umieć z języka polskiego przystępując do egzaminu gimnazjalnego?

Poniżej znajdują się wiedza i umiejętności zdobywane w gimnazjum (III etap edukacyjny) i szkole podstawowej (I i II etap edukacyjny zostały wyróżnione kursywą).

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i słuchanie.

sprawnie czyta teksty głośno i cicho;

określa temat i główną myśl tekstu;

identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika, słuchacza);

identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, literacki, reklamowy;

rozpoznaje formy gatunkowe (zaproszenie, życzenia i gratulacje, list, notatka do kroniki, zawiadomienie i ogłoszenie, instrukcję, w tym przepis);

odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od informacji drugorzędnych;

wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte);

rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi;

wyciąga wnioski wynikające z przesłanek zawartych w tekście (w tym rozpoznaje w nim prawdę lub fałsz);

dostrzega relacje między częściami składowymi wypowiedzi (tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, akapity);

odbiera komunikaty pisane, mówione;

rozróżnia informacje werbalne oraz zawarte w dźwięku i obrazie;

wyszukuje w tekście potrzebne informacje, cytujesz odpowiednie fragmenty tekstu;

odróżnia informacje o faktach od opinii;

rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem;

rozróżnia wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;

rozpoznaje intencje wypowiedzi: aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację;

dostrzega w wypowiedzi agresję i manipulację;

wskazuje tezę, argumenty i wnioski;

rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne: artykuł, wywiad, reportaż;

wykorzystuje informacje z przypisu.

2. Samokształcenie i docieranie do informacji.

dociera do informacji: w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych;

korzysta z encyklopedii, słownika ortograficznego, słownika języka polskiego, słownika wyrazów bliskoznacznych oraz ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych, synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów literackich w formie książkowej i elektronicznej.

3. Świadomość językowa.

rozpoznaje podstawowe funkcje składniowe wyrazów użytych w wypowiedziach (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik);

rozpoznaje w tekście zdania pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte, pojedyncze i złożone (współrzędnie i podrzędnie), równoważniki zdań – i rozumie ich funkcje;

rozpoznaje w wypowiedziach podstawowe części mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik) i wskazuje różnice między nimi;

rozpoznaje w tekście formy przypadków, liczb, osób, czasów i rodzajów gramatycznych – rozumie ich funkcje w wypowiedzi;

rozpoznaje znaczenie niewerbalnych środków komunikowania się (gest, wyraz twarzy, mimika, postawa ciała);

rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy;

rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście;

rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów);

rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone (obce) – rozumie ich funkcję w tekście;

rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu;

rozpoznaje w zdaniach i w równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę – rozumie ich funkcje;

rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi;

odróżnia temat fleksyjny od końcówki;

odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynną i bierną) czasownika oraz imiesłowy – wyjaśnia ich funkcje w tekście;

rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.

1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje);

konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami;

wyraża swój stosunek do postaci;

opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;

rozpoznaje problematykę utworu.

2. Analiza. Uczeń:

dostrzega swoistość artystyczną dzieła;

odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości;

odróżnia realizm od fantastyki;

rozpoznaje: wers, zwrotkę (strofę), rym, rytm, refren; odróżnia wiersz rymowany i nierymowany (biały);

wyodrębnia elementy składające się na widowisko teatralne (gra aktorska, reżyseria, dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty);

wyodrębnia elementy dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska);

wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), potrafi nazwać ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dźwiękowa);

omawia akcję, wyodrębnia wątki i wydarzenia;

charakteryzuje i ocenia bohaterów;

przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście;

charakteryzuje postać mówiącą w utworze;

rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze;

wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych: porównanie, przenośnię, epitet, wyraz dźwiękonaśladowczy, neologizmy, archaizmy, zdrobnienia, zgrubienia, metafory, powtórzenia, pytania retoryczne, typy zdań, rymy, rytm, wyrazy dźwiękonaśladowcze;

omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu: tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego;

trafnie określa rodzaj literacki (epika, liryka, dramat);

rozpoznaje gatunki: opowiadanie, powieść, baśń, legendę, mit, bajkę, fraszkę, wiersz, przysłowie, komiks; przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedia, dramat, tragedia, ballada, nowela, hymn, powieść historyczna;

rozpoznaje odmiany gatunkowe: powieść/opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;

wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog;

znajduje nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych;

wskazuje przykłady mieszania gatunków;

uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

3. Interpretacja.

odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;

objaśnia morał bajki oraz samodzielnie formułuje przesłanie baśni;

proponuje interpretację tekstu kultury i uzasadnia ją;

uwzględnia w interpretacji konteksty, np. biograficzny, historyczny;

interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach).

4. Wartości i wartościowanie.

Uczeń odczytuje wartości pozytywne i ich przeciwieństwa wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń – wrogość, miłość – nienawiść, prawda – kłamstwo, wierność – zdrada).

rozumie, odnajduje pojęcia: patriotyzm–nacjonalizm, tolerancja–nietolerancja, piękno–brzydota;

omawia ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne: miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość;

dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Mówienie i pisanie.

formułuje pytania do tekstu;

świadomie posługuje się różnymi formami językowymi oraz (w wypowiedzi ustnej) mimiką, gestykulacją, postawą ciała;

stosuje w wypowiedzi pisemnej odpowiednią kompozycję i układ graficzny zgodny z wymogami danej formy gatunkowej (w tym wydziela akapity);

sporządza plan odtwórczy wypowiedzi (ramowy i szczegółowy);

uczestnicząc w rozmowie, słucha z uwagą wypowiedzi innych, mówi na temat; prezentuje własne zdanie i uzasadnia je;

czytając głośno, wyraziście, przekazuje intencję tekstu, właściwie akcentuje wyrazy, wprowadza pauzę, stosuje odpowiednią intonację;

recytuje teksty poetyckie oraz fragmenty prozy, podejmując próbę ich głosowej interpretacji.

tworzy spójne pod względem logicznym i składniowym wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) na tematy poruszane na zajęciach, związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury;

tworzy spójne pod względem logicznym i składniowym wypowiedzi pisemne: opowiadanie z dialogiem (twórcze i odtwórcze), pamiętnik i dziennik (pisane z perspektywy bohatera literackiego lub własnej), list prywatny i oficjalny, proste sprawozdanie (np. z wycieczki, z wydarzeń sportowych), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, ogłoszenie, życzenia, zaproszenie, prosta notatka; opowiadanie, opis (sytuacji, przeżyć, zwykłych przedmiotów, dzieł sztuki), charakterystyka (postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej), sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, rozprawka, podanie, życiorys, CV, list motywacyjny, dedykacja;

dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada do oficjalnej i nieoficjalnej sytuacji komunikacyjnej oraz do zamierzonego celu;

tworzy plan własnej wypowiedzi;

redaguje tekst (edycja, interpunkcja, ortografia, poprawność językowa)

uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi;

przestrzega zasad etyki mowy

zna konsekwencje stosowania elektronicznych środków przekazywania informacji, takich jak: SMS, e-mail, czat, blog;

stosuje zasady etykiety językowej

zna formuły grzecznościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska (np. sposób zwracania się do nauczyciela, lekarza, profesora wyższej uczelni), ma świadomość konsekwencji używania formuł niestosownych i obraźliwych;

świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych środków przekazywania informacji, w tym z Internetu.

2. Świadomość językowa.

dostrzega różnicę pomiędzy literą i głoską; dzieli wyrazy na sylaby; oddziela wyrazy w zdaniu, zdania w tekście;

rozróżnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące;

przekształca zdania złożone w pojedyncze i odwrotnie, a także zdania w równoważniki zdań i odwrotnie – odpowiednio do przyjętego celu;

stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych;

poprawnie stopniuje przymiotniki i przysłówki i używa ich we właściwych kontekstach;

pisze poprawnie pod względem ortograficznym, w tym w razie potrzeby wykorzystuje wiedzę o:

a) wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych,

b) różnicach w wymowie i pisowni samogłosek ustnych i nosowych, spółgłosek twardych i miękkich, dźwięcznych i bezdźwięcznych,

c) zapisie „nie" z rzeczownikami, przymiotnikami i czasownikami,

d) sposobach pisania nazw własnych i nazw pospolitych;

poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania, cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika;

operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie skoncentrowanym przede wszystkim wokół tematów: dom, rodzina, szkoła i nauka, środowisko przyrodnicze i społeczne).

rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;

sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granice stosowania slangu młodzieżowego;

tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści;

stosuje związki frazeologiczne, rozumie ich znaczenie;

stosuje różne rodzaje zdań we własnych tekstach;

dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom;

stosuje średnik;

przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie;

przekształca konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie;

zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie;

zamienia mowę niezależną na zależną;

wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumie ich znaczenie;

wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji;

stosuje wołacz w celu osiągnięcia efektów retorycznych;

stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu);

operuje słownictwem z tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura; region i Polska.

Teksty kultury

nie mniej niż 4 pozycje książkowe w roku szkolnym

Frances Hodgson Burnett Tajemniczy ogród;

Jan Brzechwa Akademia Pana Kleksa;

Carlo Collodi Pinokio;

Roald Dahl Charlie i fabryka czekolady;

Antonina Domańska Historia żółtej ciżemki;

Irena Jurgielewiczowa Ten obcy;

Stanisław Lem Bajki robotów;

Clive Staples Lewis Lew,

Czarownica i stara szafa;

Astrid Lindgren Bracia Lwie Serce;

Kornel Makuszyński Szatan z siódmej klasy;

Aleksander Minkowski Dolina Światła;

Ferenc Molnár Chłopcy z Placu Broni;

Lucy Maud Montgomery Ania z Zielonego Wzgórza;

Edmund Niziurski – wybrana powieść (np. Niewiarygodne przygody Marka Piegusa, Sposób na Alcybiadesa);

Joanna Olech Dynastia Miziołków;

Joanna Onichimowska – wybrana powieść (np. Duch starej kamienicy, Daleki rejs);

René Goscinny, Jean-Jacques Sempé Mikołajek (wybór opowiadań z dowolnego tomu);

Henryk Sienkiewicz W pustyni i w puszczy;

Alfred Szklarski – wybrana powieść (np. Tomek w krainie kangurów);

Dorota Terakowska Władca Lewawu;

Mark Twain Przygody Tomka Sawyera;

John Ronald Reuel Tolkien Hobbit, czyli tam i z powrotem;

Juliusz Verne W 80 dni dookoła świata;

Moony Witcher Dziewczynka z szóstego księżyca;

wybór mitów greckich, baśni i legend;

wybór kolęd;

wybór pieśni patriotycznych;

wybór poezji, w tym utwory dla dzieci i młodzieży;

film i widowisko teatralne z repertuaru dziecięcego;

wybrane programy telewizyjne.

1. Teksty poznawane w całości

nie mniej niż 5 pozycji książkowych w roku szkolnym oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości

nie można pominąć autorów i utworów oznaczonych gwiazdką:

*Jan Kochanowski – wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII);

William Szekspir Romeo i Julia;

Molier Świętoszek lub Skąpiec;

*Ignacy Krasicki – wybrane bajki;  

Aleksander Fredro *Zemsta;  

Adam Mickiewicz – wybrana ballada, *Dziady cz. II, Reduta Ordona; Bolesław Prus lub Eliza Orzeszkowa – wybrana nowela;

*Henryk Sienkiewicz – wybrana powieść historyczna (Quo vadis, Krzyżacy lub Potop);

wybrane wiersze następujących poetów XX w.: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyński, Julian Tuwim, Czesław Miłosz, ks. Jan Twardowski, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert;

Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec

Arkady Fiedler Dywizjon 303;

utwór podejmujący problematykę Holokaustu, np. wybrane opowiadanie Idy Fink;

Konstanty Ildefons Gałczyński – wybrane utwory;

Stanisław Lem – wybrane opowiadanie;

Sławomir Mrożek – wybrane opowiadanie;

Antonie de Saint Exupéry Mały Książę;

wybrana powieść przygodowa;

wybrana młodzieżowa powieść obyczajowa (np. Małgorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej lub innych współczesnych autorów podejmujących problematykę dojrzewania);

wybrany utwór fantasy (np. Ursuli Le Guin, Johna Ronalda Reuela Tolkiena, Andrzeja Sapkowskiego);

wybrany utwór detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle'a lub Agaty Christie);

wybrane opowiadanie z literatury światowej XX w. (inne niż wskazane wyżej);

wybrana powieść współczesna z literatury polskiej i światowej (inna niż wskazana wyżej);

inne pozycje książkowe wskazane przez nauczyciela lub zaproponowane przez uczniów (przynajmniej jedna rocznie).

2. Teksty poznawane w całości lub w części (decyzja należy do nauczyciela):

Homer Iliada i Odyseja lub Jan Parandowski Przygody Odyseusza;

Pieśń o Rolandzie;

Juliusz Słowacki Balladyna;

Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego;

Ryszard Kapuściński – wybrany utwór.

Biblia (opis stworzenia świata i człowieka z Księgi Rodzaju, przypowieść ewangeliczna, hymn św. Pawła o miłości);

wybrane mity greckie.

Opracowano na podstawie: "Tom 2. - Język polski w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum " ze strony: http://www.reformaprogramowa.men.gov.pl/ksztalcenie-ogolne/podstawa-programowa/jezyk-polski

http://www.men.gov.pl/images/stories/pdf/Reforma/men_tom_2.pdf

 1) odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie;
 2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu;
 3) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;
 4) odróżnia informacje o faktach od opinii;
 5) rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem;
 6) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;
 7) rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację);
 8) dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji;
 9) rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski;
 10) rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artykuł, wywiad, reportaż);
 11) czerpie dodatkowe informacje z przypisu.

 1) samodzielnie dociera do informacji – w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych;
 2) stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece źródła potrzebnych mu informacji;
 3) korzysta ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych, synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów literackich – w formie książkowej i elektronicznej.

 1) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy;
 2) rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście;
 3) dostrzega zróżnicowanie słownictwa – rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone (obce) – rozumie ich funkcję w tekście;
 4) rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu;
 5) rozpoznaje w zdaniach i w równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę – rozumie ich funkcje;
 6) rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi;
 7) odróżnia temat fleksyjny od końcówki;
 8) odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynną i bierną) czasownika oraz imiesłowy – wyjaśnia ich funkcje w tekście;
 9) rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.

 1) opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;
 2) rozpoznaje problematykę utworu.

 1) przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście;
 2) charakteryzuje postać mówiącą w utworze;
 3) rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze;
 4) wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych);
 5) omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego);
 6) przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (epika, liryka, dramat);
 7) rozpoznaje czytany utwór jako: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, dramat (gatunek), tragedię, balladę, nowelę, hymn, powieść historyczną;
 8) rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;
 9) wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog;
 10) znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków;
 11) uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

 1) przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją;
 2) uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny;
 3) interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach).

 1) ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm–nacjonalizm, tolerancja–nietolerancja, piękno–brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;
 2) omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne;
 3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.

 1) tworzy spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przeżyć, zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, rozprawka, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny, dedykacja; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada;
 2) stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat;
 3) tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi;
 4) dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (umiejętnie formatuje tekst, dobiera rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosuje właściwe odstępy, wyznacza marginesy i justuje tekst, dokonuje jego korekty, jednocześnie kontrolując autokorektę), poprawia ewentualne błędy językowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne;
 5) uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi;
 6) przestrzega zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych, m.in. zna konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla elektronicznych środków przekazywania informacji, takich jak: SMS, e-mail, czat, blog (ma świadomość niebezpieczeństwa oszustwa i manipulacji powodowanych anonimowością uczestników komunikacji w sieci, łatwego obrażania obcych, ośmieszania i zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazów przedstawiających ich w sytuacjach kłopotliwych, zna skutki kłamstwa, manipulacji, ironii);
 7) stosuje zasady etykiety językowej – wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji, łączącej go z osobą, do której mówi (dorosły, rówieśnik, obcy, bliski), zna formuły grzecznościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska (np. sposób zwracania się do nauczyciela, lekarza, profesora wyższej uczelni), ma świadomość konsekwencji używania formuł niestosownych i obraźliwych;
 8) świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych środków przekazywania informacji, w tym z Internetu.

 1) rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;
 2) sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granice stosowania slangu młodzieżowego;
 3) tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści;
 4) stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie;
 5) stosuje różne rodzaje zdań we własnych tekstach; dostosowuje
 szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom;
 6) wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych; stosuje średnik;
 7) przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie, przekształca konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie – ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi; zamienia mowę niezależną na zależną;
 8) wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu znaczenia składników wypowiedzi;
 9) wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji; stosuje wołacz w celu osiągnięcia efektów retorycznych;
 10) stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu);
 11) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura; region i Polska).

 *Jan Kochanowski – wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII); William Szekspir Romeo i Julia; Molier Świętoszek lub Skąpiec; *Ignacy Krasicki – wybrane bajki; Aleksander Fredro *Zemsta; Adam Mickiewicz – wybrana ballada, *Dziady cz. II, Reduta Ordona; Bolesław Prus lub Eliza Orzeszkowa – wybrana nowela; *Henryk Sienkiewicz – wybrana powieść historyczna (Quo vadis, Krzyżacy lub Potop); wybrane wiersze następujących poetów XX w.: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyński, Julian Tuwim, Czesław Miłosz, ks. Jan Twardowski, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert; Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec lub Arkady Fiedler Dywizjon 303; utwór podejmujący problematykę Holokaustu, np. wybrane opowiadanie Idy Fink; Konstanty Ildefons Gałczyński – wybrane utwory; Stanisław Lem – wybrane opowiadanie; Sławomir Mrożek – wybrane opowiadanie; Antonie de Saint Exupéry Mały Książę; wybrana powieść przygodowa; wybrana młodzieżowa powieść obyczajowa (np. Małgorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej lub innych współczesnych autorów podejmujących problematykę dojrzewania); wybrany utwór fantasy (np. Ursuli Le Guin, Johna Ronalda Reuela Tolkiena, Andrzeja Sapkowskiego); wybrany utwór detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle’a lub Agaty Christie); wybrane opowiadanie z literatury światowej XX w. (inne niż wskazane wyżej); wybrana powieść współczesna z literatury polskiej i światowej (inna niż wskazana wyżej); inne pozycje książkowe wskazane przez nauczyciela lub zaproponowane przez uczniów (przynajmniej jedna rocznie).

 Homer Iliada i Odyseja lub Jan Parandowski Przygody Odyseusza; Pieśń o Rolandzie; Juliusz Słowacki Balladyna; Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego; Ryszard Kapuściński – wybrany utwór. Biblia (opis stworzenia świata i człowieka z Księgi Rodzaju, przypowieść ewangeliczna, hymn św. Pawła o miłości); wybrane mity greckie.