Dyscyplina naukowa zajmująca się znaczeniem tj. problemem przyporządkowania znaków jęz. Szeroko rozumianym obiektom pozajęzykowym. Centralne dla wielu kompleksów zagadnień pojęcie znaczenia nie jest określone wyraźnie i bywa rozmaicie pojmowane w różnych dyscyplinach i szkołach nauk. Świadome wysunięcie badawczej problematyki semantycznej w dziedzinie językoznawstwa nastąpiło w XIX wieku, który był epoką rozkwitu językoznawstwa historyczno-porównawczego. Definiowano więc semantykę jako naukę o znaczeniu (które rozumiano w sposób potoczno - intuicyjny), faktycznie zaś zajmowano się zmianami znaczeniowymi, obserwowanymi w użyciu jednostek leksykalnych. Językoznawcy (H. Paul, M. Breal, A. Meillet, J.M.Rozwadowski) wypracowali różne klasyfikacje zmian znaczeniowych. Istotny postęp w zakresie tej problematyki przyniosło sformułowanie na bazie strukturalizmu teorii pola znaczeniowego, która opiera się na hipotezie, że znaczenia poszczególnych wyrazów są ustrukturowane przez wzajemne powiązania wewnątrz odrębnych sfer, zwanych polami znaczeniowymi, pokrywających w całości obszar doświadczenia poznawczego człowieka.
Obecnie traktuje się semantykę jako część semiotyki - ogólnej dyscypliny naukowej zajmującej się systemami znakowymi. Miejsce semantyki w kompleksie dyscyplin semiotycznych w sposób najbardziej wyrazisty określił Ch. Morris. Zajmuje w nim ona miejsce pośrednie między syntaktyką a pragmatyką. Podział zagadnień miedzy syntaktykę a semantykę nie jest jasny w wypadku języków formalnych. Dla języków takich osobno definiuje się syntaktykę, tj. reguły budowy formuł (stanowiących odpowiedniki zdań w jęz.yku naturalnym), osobno zaś semantykę - określa reguły przyporządkowania wyrażeniom tego języka obiektów pewnego uniwersum, które jest nazywane modelem semantycznym tego jęz. Podstawowe znaczenie dla modelowego ujęcia semantyki mają prace A. Tarskiego. Na gruncie nauk dedukcyjnych nie rozważa się pragmatyki języka formalnego ; jeśli zaś się to czyni, wchodzi się na teren innej dyscypliny.
Tak ścisłe odgraniczenie semantyki od syntaktyki i pragmatyki nie jest możliwe w naukach empirycznych zajmujących się jęz. naturalnym, zwłaszcza w językoznawstwie. Mimo to i tu widoczny jest wpływ modelowego ujęcia semantyki. Zasadniczym problemem semantyki językoznawczej jest przy tym podejściu opisywanie reguł odnoszenia się wyrażeń do obiektów pozajęzykowych, jak konkretna referencja wyrażenia oraz jego ogólna denotacja. Ten kierunek badań nazywany jest semantyką referencyjną Nawet w tym ujęciu trudno oddzielić semantykę od syntakt. i pragmat. W naturalnym jęz. nie ma bowiem wyraźnej granicy miedzy językiem tematu, przedmiotu, a metajęzykiem. Dla tekstu w jez. Naturalnym ważnym czynnikiem jest organizacja treści: ujmowanie jej z określonego punktu widzenia, w odniesieniu do któregoś jej elementu, traktowanie pewnych elementów przedstawianych sytuacji jako znanych, innych - jako nowo wprowadzanych, uwydatnianie pewnych jej elementów. Kwestie takie w ramach teorii funkcjonalnej perspektywy zdaniowej analizują językoznawcy czescy (F. Danes P. Sgall). Przedstawiciele semant. referencyjnej dążą do opracowania zasad reprezentacji semantycznej wypowiedzeń jęz. naturalnego w postaci formuł pewnego jęz. formalnego, zbudowanego specjalnie do przedstawiania znaczeń wyrażeń jęz. Bezpośrednią kontynuację prac Tarskiego stanowią artykuły R. Montague, który dopatruje się ścisłej korelacji między strukturą syntaktyczną, ale pokazuje to na niewielu przykładach.
Bogata jest natomiast baza empiryczna reprezentacji semantycznej w modelu lingwistycznym „sens - tekst" stworzony przez językoznawców moskiewskich (I.A.Melcuk, Ju.D.Apresjan, A.K Zolkowskij). Reprezentację tę uzyskuje się badając relacje semantyczne między wyrażeniami, zwłaszcza ich synonimiczność. Kierunek ten zwany jest semantyką translacyjną (opisuje relacje znaczeniowe takie jak: synonimia, wynikanie, sprzeczność. Podejście to pozwala lepiej ująć problem znaczenia wyrażeń niezdaniowych, w szczególności wyrazów, opisywanie zaś ich znaczeń jest właśnie tradycyjnie przedmiotem zainteresowania semantyki językoznawczej i odróżnia ją od semant. Logicznej, zajmującej się głównie znaczeniem zdań.
Semantyka językoznawcza bada zwłaszcza warunki konieczne poprawnego użycia wyrażeń i prawdziwości zdań. Rozwija ona idee R. Carnapa, który formułował tzw. postulaty znaczeniowe, czyli reguły semantyczne. Typową metodą semant. językoznawczej jest analiza na składniki semantyczne, z których ma się składać dane wyrażenie. Niektórzy semantycy formułują nawet hipotezę, że znaczenia wszystkich wyrażeń językowych dadzą się przedstawić poprzez formuły, w których użyte będą tylko wyrazy odpowiadające pewnym nierozkładalnym jednostkom.
Semantyka zyskała też wysokie miejsce w zapoczątkowanej przez N. Chomsky'ego szkole generatywno - transformacyjnej. W jej ramach wyróżnia się 2 kierunki: semant. interpretatywną, przyporządkowującą składniki semantyczne elementom struktur syntaktycznych i semant. generatywną, zakładającą, że pierwotna jest reprezentacja semantyczna zdania, a z niej dopiero uzyskuje się strukturę syntaktyczną przez stosowanie reguł słownikowych oraz pewnych transformacji.
[Encyklopedia językoznawstwa ogólnego]