Inny świat. Jewriej
Artykuł zawiera charakterystykę Jewrieja i biografię Jewrieja - postaci z powieści Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Inny świat. Jewriej przedstawiony został przez autora w trakcie pobytu w Witebsku i w Rzymie (patrz: Grudziński - biografia w punktach).
Inny świat. Jewriej - charakterystyka
Wygląd:
„Od chwili gdy w naszej celi zjawił się maleńki, czarny »Jewriej« z Grodna i obwieściwszy nam, że »Niemcy wzięli Paryż", zapłakał gorzko, ustał na barłogach szept patriotyczny i skończyły się rozmowy polityczne".
„O upadku Paryża dowiedzieliśmy się w Witebsku od maleńkiego czarnego więźnia, którego wepchnięto któregoś dnia czerwcowego 1940 roku do naszej celi".
„Ale nie wyglądał na donosiciela. W jego niepozornej postaci o długich rękach i wykrzywionych kabłąkowato nogach, w ptasiej twarzy uskrzydlonej jak gdyby parą odstających ponad miarę uszu, w czarnych oczach myszkujących niespokojnie wśród sąsiadów - wyczuwało się raczej wielką tragedię, jedną z wielu, jakie wojna odsłoniła w życiu tych, którzy w niewoli upatrywali dla siebie najlepszą rękojmię wolności".
Nieśmiały i nieufny:
„Nieznajomy położył swój tłumoczek na kiblu, rozejrzał się nieufnie dokoła i przysiadł nieśmiało na brzegu pierwszego od drzwi legowiska".
Dwukrotnie porównany przez Grudzińskiego do ptaka:
W Witebsku: „Miał w sobie coś z ptaka, który wpadł zatrzepotawszy skrzydłami do klatki i z zaciągniętymi bielmem oczkami, z półotwartym zakrzywionym ostro dziobem - uczepił się rozpaczliwie drewnianego drążka".
W Rzymie: „Wyszedł z drzwi hotelu, jak ptak z przetrąconym skrzydłem przefrunął przez jezdnię i nie oglądając się za siebie, zniknął w kotłującym się tłumie".
Przejął się upadkiem Paryża:
„Podniósł nagle głowę znad tobołka i szepnął głosem przejmująco cichym:
- Paryż padł...
Ktoś z siedzących bliżej rozdmuchał ten ledwie tlący się szept w ostry płomień okrzyku:
- Paryż padł!".
„Upadek Paryża był więc dla niego czymś znacznie bardziej dotkliwym niż dla nas: oznaczał bowiem nie tylko ostateczny podbój kontynentu, ale cios zadany miastu, w którym wylęgła się jego utopia, przez kraj sprzymierzony z ojczyzną jego utopii".
Dobry gawędziarz:
„Cela polubiła go szybko, bo umiał wieczorami opowiadać żywo i plastycznie o życiu w wolnym Paryżu".
Rozczarował się komunizmem:
„Ale poza dramatem zdradzonego idealisty".
Rozdarcie wewnętrzne:
„przeżywał jeszcze inny dramat, kto wie, czy nie cięższy i bardziej bolesny: dramat podwójnej lojalności. Uważał się w głębi serca za Polaka. Kiedy jednak nazajutrz po przybyciu do naszej celi komendant bloku zapytał go na apelu wieczornym o narodowość, odpowiedział cicho, patrząc w ziemię:
- Jewriej".
Inny świat. Jewriej - biografia bohatera
Kupieckie pochodzenie:
„Urodził się w Grodnie jako syn bogatego kupca żydowskiego"
Wyjazd do Paryża:
„po ukończeniu gimnazjum wyjechał w roku 1935 na studia do Paryża".
Konwersja na komunizm:
„W Paryżu został komunistą (...) partia kazała mu zostać na miejscu i organizować komórkę studentów cudzoziemskich na wydziale architektury uniwersytetu paryskiego".
Studia architektoniczne:
„Studiował więc tę swoją architekturę i w czerwcu 1939 roku otrzymał dyplom inżyniera".
Powrót do Polski:
„w miesiąc później - tuż przed wybuchem wojny - wrócił do Polski".
Praca w charakterze referenta budowlanego:
„Po wkroczeniu wojsk sowieckich do Grodna, we wrześniu 1939 roku, został referentem budowlanym zarządu miejskiego i wytrwał na tym stanowisku do maja 1940 roku".
Aresztowanie Jewrieja:
„go aresztowano za odmowę dobrowolnego wyjazdu w głąb Rosji".
Wyrok 10 lat w łagrach:
„Zabrano go z celi witebskiej w miesiąc po mnie i odesłano z wyrokiem dziesięcioletnim do obozów nad Peczorą".
Praca w brygadzie leśnej:
„Pracował ciężko, najpierw na »lesopowale", a potem przy spławianiu drzewa, i kiedy wybuchła wojna rosyjsko-niemiecka, był bliski końca".
„Amnestia ominęła go właśnie dlatego, że zapytany niegdyś w celi o narodowość, odpowiedział: »Jewriej«".
Awans na ITR-owca:
„Uratował go fakt, że w styczniu 1942 roku przypomniano sobie w obozie o jego kwalifikacjach zawodowych i mianowano go dziesiętnikiem w brygadzie budowlanej. Przeniesiony do baraku technicznego, wrócił stosunkowo szybko do zdrowia".
Donos na niemieckich komunistów:
„W lutym 1942 roku, czyli w miesiąc zaledwie po przeniesieniu mnie z ogólnych robót do baraku technicznego, zostałem nocą wezwany do Trzeciego Oddziału. (...) W mojej brygadzie pracowało czterech Niemców - dwóch zrusyfikowanych zupełnie Niemców nadwołżańskich i dwóch komunistów niemieckich, którzy uciekli do Rosji w roku 1935. Pracowali doskonale: nie miałem im nic do zarzucenia, chyba to tylko, że unikali jak ognia rozmów na tematy polityczne. Zażądano ode mnie, abym złożył zeznanie, że słyszałem ich rozmawiających po niemiecku o bliskim nadejściu Hitlera. (...) Oficer NKWD nie ukrywał przede mną, że jeśli odmówię, wrócę na ogólne roboty, do lasu... Miałem więc do wyboru własną śmierć lub śmierć tych czterech... (...) I wybrałem. Miałem dość lasu i tego przeraźliwego, codziennego wywijania się od śmierci - chciałem żyć. Złożyłem zeznanie. Rozstrzelano ich za żoną w dwa dni potem".
Zwolnienie z Jercewa w 1944 r.:
„W styczniu 1944 roku został nagle przedterminowo zwolniony z obozu".
Wcielenie do Armii Czerwonej:
„wcielony z miejsca do Czerwonej Armii. Prawie bez przeszkolenia bojowego znalazł się wiosną tego roku w armii nacierającej na Węgry i został ranny w bitwie pod Budapesztem".
„Wprost ze szpitala odesłano go do jednostek polskich, utworzonych przez komunistyczny Komitet Wyzwolenia Narodowego w Moskwie, i z nimi dotarł do Warszawy".
Uciekł do Włoch:
„Zdemobilizował się przy pierwszej nadarzającej się okazji i przez zieloną granicę uciekł do Włoch".
„Organizacja żydowska Joint umieściła go w swoim domu we Florencji, gdzie czekał na wizę do Południowej Ameryki".
Rzym - Grudziński spotyka się z Jewriejem
„W czerwcu 1945 roku zderzyłem się z nim prawie w Rzymie, wychodząc w południe z redakcji pisma wojskowego, w którym podówczas pracowałem.
- Dowiedziałem się, że tu pracujesz - powiedział nieśmiało - i przyjechałem z Florencji, żeby cię zobaczyć..."
„Nie żądam od ciebie niczego, nie proszę o nic. Zmieniłem po wojnie nazwisko i za parę miesięcy, może za rok, rozpocznę w Ameryce nowe życie. Ale zanim to się stanie, chciałbym, abyś wysłuchawszy mojej opowieści, powiedział tylko jedno słowo: rozumiem..."
Czego uczy biografia Jewrieja?
Pokazuje tragiczny los polskich żydów w czasie II wojny światowej.
Pokazuje prawdę o radzieckim systemie sprawiedliwości.
Mimo przeżycia kosztem innych, Jewriej zachował sumienie, bo poszukuje ulgi, cierpi wskutek tego, że przyczynił się do śmierci niemieckich komunistów.
Pokazuje przykład rozdarcia wewnętrznego polskich żydów.