Ludzie bezdomni jako powieść modernistyczna.
Cel Ludzi bezdomnych
Po co Stefan Żeromski napisał „Ludzi bezdomnych"?
„Chcę narysować tego chybionego pozytywistę, tego romantyka realizmu, tego Hamleta dzisiejszego, jakim sam jestem i jakich widzę wkoło siebie tylu" (za: Wstęp I. Maciejewskiej, 1987 s. XV)
Ludzie bezdomni to powieść stanowiąca zapis losów generacji młodych inteligentów z pokolenia Stefana Żeromskiego. Tomasz Judym jest reprezentantem całego pokolenia polskiej inteligencji, która przekładała cele ogólne nad osobiste.
Recepcja Ludzi bezdomnych
Grzymała Siedlecki tak pisał o Ludziach bezdomnych: „To była dla nas nie tylko powieść, to była jedna ze spowiedzi pokolenia. Ileż naszych własnych uczuć, ile nie ujętych słowami przyszeptów wpadało przy czytaniu tego utworu."
Ludzie Bezdomni posiadają cechy powieści modernistycznej:
1. Narrator powieści modernistycznej:
W Ludziach bezdomnych występuje dwóch narratorów:
- trzecioosobowy, odautorski spersonalizowany, bo ukazujący świat oczami Judyma – selektywnie i subiektywnie;
- Joasia (przez dziennik) – pierwszoosobowy, pamiętnikarski, subiektywny.
2. Formy podawcze w powieści modernistycznej:
Są bardzo różnorodne:
- opowiadanie, opis, dialogi
- cytaty z dzieł, np. Platona, Słowackiego, z Biblii,
- poematy prozą (np. „Kwiat tuberozy", „O świcie", „Przyjdź"),
- dziennik Joasi (w którym bohaterka dokonuje autocharakterystyki),
- fragmenty listów,
- interpretacje lektur,
- sprawozdania z dyskusji.
Podsumowanie: powieść modernistyczna to forma pojemna i otwarta.
3. Charakter świata przedstawionego w powieści modernistycznej
- prawdopodobny,
- realistyczny - ukształtowany z wielką troską o szczegóły,
- zmysłowy,
- zgodny z postulatami naturalistów,
- sposób prezentowania postaci Judyma i Joanny wskazuje na duże związki z psychologizmem.
- przyroda ilustruje przeżycia duchowe bohaterów (opis drzew w Cisach, pejzaże Zagłębia, rozdarta sosna).
4. Wydarzenia w powieści modernistycznej:
- ułożone chronologicznie, ale nie „dzień po dniu" (między pierwszym i drugim rozdziałem upływa rok); narrator wybiera pewne tylko okresy w życiu bohatera i o nich szczegółowo opowiada;
- fragmenty życia Judyma zestawione są luźno (np. rozdział „Swawolny Dyzio" słabo wiąże się z głównym wątkiem),
- akcja jest rozbita, poprzegradzana rozdziałami „poetyckimi" („O świcie", „Przyjdź") i pamiętnikiem Joasi, który nie wiąże się z główną akcję;
- powieść otwarta – zakończenie niczego nie zamyka.
5. Synkretyczny styl powieści modernistycznej:
styl nieprzezroczysty:
- impresjonistyczny (w opisach przyrody),
- naturalistyczny (opisy tragicznego losu nizin społecznych, turpizm),
- nastrojowość,
- symbolizm (np. Wenus z Milo – miłość do kobiety; Rybak – misja społeczna; kwiat tuberozy – toksyczne i bezużyteczne piękno; paw w rozdziale Asperges me... czy rozdarta sosna).
styl przezroczysty:
- obecne są także zgodne z konwencją realistyczną rzeczowe, neutralne relacje.
żeromszczyzna - cechy stylu Stefana Żeromskiego:
- mówienie obfite,
- zmysłowość opisów,
- ekstremalność opisów – nacechowanie emocjonalne maksymalnie dodatnie i ujemne, liryzm,
- trójkowy system przymiotników,
- zdania wieloczłonowe budowane paralelnie – stąd rytmiczne wypowiedzenia;
- symbolizm
Miejsce Ludzi bezdomnych w historii polskiej powieści:
- Ignacy Krasicki „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" (oświecenie) – pierwsza polska powieść.
- Józef Ignacy Kraszewski „Stara baśń" (romantyzm).
- Eliza Orzeszkowa „Nad Niemnem" (powieść realizmu tendencyjnego);
- Bolesław Prus „Lalka" (powieść realizmu krytycznego);
- Henryk Sienkiewicz „Potop" (powieść historyczna realizmu tendencyjnego);
- Władysław Stanisław Reymont „Chłopi" (powieść modernistyczna - epopeja chłopska);
- Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni" (powieść modernistyczna).