Wiedza i umiejętności na maturę z polskiego - II Analiza i interpretacja tekstów

 

 

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.

1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje);

konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami;

wyraża swój stosunek do postaci;

opisuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z tekstem, obrazem, filmem, muzyką;

rozpoznaje i określa problematykę utworu;

rozpoznaje konwencję literacką

2. Analiza. Uczeń:

dostrzega swoistość artystyczną dzieła;

odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości;

odróżnia realizm od fantastyki;

wyodrębnia elementy składające się na widowisko teatralne (gra aktorska, reżyseria, dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty);

wyodrębnia elementy dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska);

wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), potrafi nazwać ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dźwiękowa);

omawia akcję, wyodrębnia wątki i wydarzenia;

charakteryzuje i ocenia bohaterów;

przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście;

charakteryzuje postać mówiącą w utworze;

rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze;

omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu: tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego;

trafnie określa rodzaj literacki (epika, liryka, dramat);

rozpoznaje gatunki: opowiadanie, powieść, baśń, legendę, mit, bajkę, fraszkę, wiersz, przysłowie, komiks; przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedia, dramat, tragedia, ballada, nowela, hymn, powieść historyczna;

rozpoznaje odmiany gatunkowe: powieść/opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;

wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog;

znajduje nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych;

wskazuje przykłady mieszania gatunków;

uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

rozpoznaje środki wyrazu artystycznego i ich funkcje (porównanie, przenośnię, epitet, wyraz dźwiękonaśladowczy, neologizmy, archaizmy, zdrobnienia, zgrubienia, metafory, powtórzenia, pytania retoryczne, typy zdań, wers, zwrotkę (strofę), rymy, rytm, refren; wiersz rymowany i nierymowany (biały) neologizmy, archaizmy, zdrobnienia, zgrubienia, metafory, powtórzenia, pytania retoryczne, typy zdań, oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy, paralelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji, genologii) i określa ich funkcje;

odnajduje w utworach cechy charakterystyczne określonej epoki (średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, współczesność);

dostrzega różnice językowe (fonetyczne, leksykalne) wynikające ze zmian historycznych - archaizmy, typy archaizmów;

rozpoznaje sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja);

porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzegasz ich cechy wspólne i różne).

3. Interpretacja.

odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;

objaśnia morał bajki oraz samodzielnie formułuje przesłanie baśni;

proponuje interpretację tekstu kultury i uzasadnia ją;

uwzględnia w interpretacji konteksty, np. biograficzny, historyczny;

interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach);

wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji itp.

wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);

porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich;

odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.

4. Wartości i wartościowanie.

Uczeń odczytuje wartości pozytywne i ich przeciwieństwa wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń – wrogość, miłość – nienawiść, prawda – kłamstwo, wierność – zdrada).

rozumie, odnajduje pojęcia: patriotyzm–nacjonalizm, tolerancja–nietolerancja, piękno–brzydota;

omawia ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne: miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość;

dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych;

dostrzega związek języka z wartościami: język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja);

dostrzega w tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne;

dostrzega konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów.