Klucz odpowiedzi do zadania maturalnego: Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Jana Lechonia Herostrates ze szczególnym uwzględnieniem relacji artysta – tradycja romantyczna i artysta – ojczyzna. Zwróć uwagę na konteksty historyczne i nawiązania literackie.
Klucz odpowiedzi:
można uzyskać maksymalnie 26 punktów
1. Rozpoznanie wstępne (0–3 pkt)
Np.:
– określenie gatunku
– rozpoznanie autora (np. poeta dwudziestolecia, członek grupy poetyckiej Skamander, zafascynowany literaturą romantyczną)
– utwór powstał po odzyskaniu niepodległości; jest wpisany w dyskusję o sztuce i wolności
2. Interpretacja tytułu wiersza "Herostrates" (0–2 pkt)
Np.:
– wyjaśnienie, kim był Herostrates (szewc z Efezu żyjący w IV w p.n.e., który podpalił świątynię bogini Ateny; potocznie człowiek porywający się na uświęcone wartości)
– wyjaśnienie pojęcia gestu Herostratesa – bezbożny akt niszczenia wartości świętej dla ogółu
– osadzenie tytułu w kontekście sporów o tradycję
3. Opis sytuacji odzyskanej niepodległości przez Polski – sytuacja liryczna w wierszu (0–2 pkt)
Np.:
– bieda, emigracja za chlebem i pracą, bezrobocie
– życie przeszłością, wspominaniem dawnej potęgi
– moralne kalectwo kraju po okresie zaborów
– wskazanie środków stylistycznych określających Polskę
4. Charakterystyka podmiotu lirycznego w wierszu (0–4 pkt)
Np.:
– od trzeciej strofy liryka bezpośrednia, ujawnienie się podmiotu lirycznego
– artysta szukający swojego miejsca w nowej rzeczywistości, rozdarty między tradycją, narodowymi mitami a chęcią odcięcia się od bolesnej przeszłości
– artysta uwikłany między wierność tradycji, w której dorastał i nowe czasy
– chce tworzyć w oderwaniu od narodowych, romantycznych mitów i historii
– człowiek młody, zbuntowany, porywajacy się na uznane świętości (gest Herostraesa), jednak pełen wątpliwości, czy się to uda
– podmiot liryczny bliski „ja lirycznemu" epoki romantyzmu (posługuje się techniką wizji sennych – oniryzm)
5. Interpretacja wiersza (0–8 pkt)
Np.:
– utwór należący do nurtu rozrachunkowego okresu dwudziestolecia międzywojennego
– ukazuje obraz Polski po odzyskaniu niepodległości
– poetycka dyskusja o tradycji, roli poety i zadaniach literatury, analogia do liryku Czarna wiosna Antoniego Słonimskiego
– literacko-społeczna prowokacja
– programowy charakter utworu, postulujące swobodę nowej myśli poetyckiej, wolnej od ciężaru przeszłości
– rozrachunek ze stereotypami i mitami narodowymi zakorzenionymi w świadomości społecznej i literaturze
– polemika z nuretm martyrologicznym i mesjanistycznym w literaturze polskiej domu romantyzmu
– niejednoznacznony stosunek do tradycji, ambiwalentne uczucia podmiotu lirycznego
– słownictwo i symbole zaczerpnięte z literatury romantycznej i młodopolskiej; rozpoznawalne cytaty i nawiązania
– koncepcja poezji i poety
6. Konteksty wiersza(0–3 pkt)
Np.:
– historyczny (epizody z historii Polski: wojny napoleońskie, Wielka Emigracja, wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych, powstanie kościuszkowskie, powstanie listopadowe)
– konteksty literackie: Grób Agamemnona i Uspokojenie Juliusza Słowackiego, Noc listopadowa Stanisława Wyspiańskiego
– spory o literaturę i tradycję w dwudziestoleciu międzywojennym
– biograficzny: fascynacje Lechonia romantyzmem, wskazanie innych utworów poety o podobnym nastroju i wymowie (np. Duch na seansie
7. Wnioski:
Wniosek pełny: (4)
Podmiot liryczny wyraża swój pogląd na literaturę i zadania, jakie przed nią stoją po odzyskaniu niepodległości; wypowiada walkę stereotypom narodowym, mitom kształtującym świadomość społeczeństwa, będącym w jaskrawym kontraście z ubogą rzeczywistością lat powojennych. Postawa podmiotu lirycznego jest jednak niejednoznaczna, jest on w tradycję uwikłany, odrzuca i jednocześnie akceptuje, nie potrafi uwolnić się od niej. W tradycji dostrzega siłę, zdaje sobie sprawę z jej nieprzemijalności i odradzania się na nowo, gdy historia stawia wyzwania. Walka z tradycją jest gestem Herostratesa – porywaniem się na świętość.
Wniosek częściowy: (2)
Podmiot liryczny snuje rozważania nad rolą tradycji narodowej i romantycznej, próbuje się od niej uwolnić (gestem świętokradczym), jak sugeruje tytuł utworu. Jego postawa jest niejednoznaczna.
Podsumowanie: (1)
Podmiot liryczny, zrywając z tradycją, wie, że jest to gest Herostratesa.