Klucz odpowiedzi do zadania maturalnego: Na podstawie podanego fragmentu utworu Hanny Krall "Zdążyć przed Panem Bogiem" przedstaw przemyślenia Marka Edelmana o możliwościach godnego życia w czasach Zagłady i różnych poglądach na temat godnej śmierci.
Klucz odpowiedzi:
ROZWINIĘCIE TEMATU - zadanie maturalne
można uzyskać maksymalnie 25 punktów
1. Wstępne rozpoznanie fragmentu, np.: 3 p.
a. rozpoznanie gatunku (wywiad Hanny Krall z Markiem Edelmanem),
b. przedstawienie bohatera (Marek Edelman – jeden z przywódców powstania w getcie, świadek i uczestnik opisywanych wydarzeń),
c. dostrzeżenie retrospektywności relacji.
2. Przedstawienie kontekstu historycznego (czas Zagłady), kształtującego postawę i przemyślenia Marka Edelmana, np.: 3 p.
a. łapanki, aresztowania, więzienie,
b. Umschlagplatz, Żydzi idący do wagonów,
c. groza masowej śmierci (komory gazowe, strzelanie do tłumu),
d. upokorzenie Żydów,
e. bezsilność Żydów,
f. bezkarność Niemców,
g. obojętność świata,
h. samotność ginących.
3. Przedstawienie przemyśleń Marka Edelmana o możliwościach godnego życia, np.: 8 p.
a. nie dać się upokorzyć (np. wepchnąć na beczkę),
b. mieć po co żyć,
c. mieć dla kogo żyć,
d. być odważnym,
e. działać (aby nie myśleć o śmierci),
f. ratować innych,
g. uczestniczyć w ruchu oporu (np. wydawanie i kolportaż gazety),
h. walczyć z bronią w ręku,
i. podjąć się przywództwa (on już się nie nadawał (...) więc ja poszedłem),
j. być wyrozumiałym dla ludzkich słabości (strachu, bierności),
k. współczuć krzywdzonym i upokarzanym.
4. Przedstawienie różnych poglądów na temat godnej śmierci, np.: 3 p.
profesora i jego żony
a. utożsamienie godnej śmierci ze śmiercią w otwartej walce,
b. pogarda dla bierności, rezygnacji Żydów (szliście jak barany na śmierć),
c. konieczność nadania śmierci sensu,
„Adama"
d. strach przed śmiercią w sytuacji bezbronnego (nie mógł strzelać – był już innym człowiekiem),
e. brak wiary w sens nierównej walki (i tak jesteśmy straceni (...) nas wyrżną).
5. Przedstawienie przemyśleń Marka Edelmana o możliwościach godnej śmierci, np.: 3 p.
a. śmierć w komorze gazowej nie jest gorsza od śmierci w walce,
b. zgoda na śmierć, przyjęcie strasznego losu,
c. spokój ginących (ci ludzie szli spokojnie i godnie),
d. interpretacja słów: niegodna śmierć jest tylko wtedy, gdy się próbowało przeżyć cudzym kosztem,
e. śmierć godna – gdy do końca czyni się coś dla innych (związek godnej śmierci z godnym życiem).
6. Dostrzeżenie w wypowiedzi Edelmana cech wyrażających jego stosunek do problemu godności, bohaterstwa, np.: 2 p.
a. demitologizacja wojennych bohaterów,
b. pomniejszenie wagi bohaterskich czynów,
c. pomniejszenie dramatyzmu cierpień (jak gag filmowy; obiektywnie to naprawdę było śmieszne),
d. rezygnacja z patosu,
e. brak komentarza,
f. ironia,
g. emocjonalność.
5. Wnioski:
a. zachowanie godności jest najważniejsze,
b. bohater przewartościowuje tradycyjne rozumienie godnej postawy jako walki zbrojnej (umożliwiają ją również, np. miłość, spokój, współczucie, pogodzenie się ze śmiercią),
c. przemyślenia Edelmana są zderzone z poglądami stereotypowymi (profesora),
d. tragizm i heroizm ludzkich postaw jest podkreślony poprzez unikanie patosu
Wniosek pełny: (3)
za uogólnienie trzech problemów
Wniosek częściowy: (2)
za uogólnienie dwóch problemów
Podsumowanie: (1)
za uogólnienie jednego problemu