Jak uzyskać spójność w pracy pisemnej?

Jak napisać spójne wypracowanie?

Aby tekst był spójny musi spełniać 3 warunki:

• tekst musi zostać sformułowany przez jednego, niezmiennego w trakcie komunikacji nadawcę (nadawcą może być również grupa osób, inna istota)

• tekst jest kierowany do jednego odbiorcy (indywidualny lub zbiorowy), który musi zaktualizować wiedzę o świecie zawartą w komunikacie przez nadawcę

• tekst jest poświęcony tylko jednemu zagadnieniu, tematowi

Pisząc o spójności należy zaznaczyć, że w gruncie rzeczy ma ona dwie główne formy: kohezję i koherencję.

Kohezja

to spójność osiągana na poziomie gramatyki (fleksji, słowotwórstwa, składni), struktury tekstu (wyliczenia, frazy, zwroty)

Wskaźniki zespolenia:

• spójniki: ale, i, lub, jednak, natomiast,
• zaimki: to, tego, moje, jego, które
• frazy: słowem, a poza tym, na przykład, przy tym, już odtąd, w ten sposób, inaczej mówiąc.

Ujawnianie się nadawcy przez osobę gramatyczną

• Zwróć uwagę na gramatyczną formę manifestowania swojej osoby w tekście. Masz prawo do nieujawniania się, będziesz wtedy wypowiadał sie w 3 os. l. p. i używał bezosobowych form czasowników. Jest to zabieg dosyć trudny, ale jeśli chce się sprawiać wrażenie obiektywizmu i naukowości to również warty wysiłku.
• Autor może również manifestować swoją indywidualość, odrębne zdanie. Wówczas bedzie wypowiadał się w 1. os. l.p. Taki zabieg ma sens, gdy wypowiedź nosi znamiona subiektywizmu.
• Wykorzystanie w wypowiedzi 1. os. l.m., czyli „my” jest właściwe pracom naukowym i wynika ze skromności autora. W innym przypadku oznacza, że wypowiada się grupa ludzi.
• Naprzemienne, nieuzasadnione stosowanie w wypowiedzi form: „ja” i „my” należy uznać za niedopuszczalne. Są jednak sytuacje, które dopuszczają taki zabieg:

• gdy nadawca wypowiada się także w imieniu jakiejś grupy może używać zaimka „ja” dla podkreślenia własnej odrębności i odmienności względem „my”, czyli sądów i postaw grupy ludzi;
• gdy nadawca chce zaktywizować odbiorców, nawiązać z nimi bliższy kontakt, spoufalić, wskazać na istnienie więzi ich łączących, podobieństw również może stosować zaimek „my”;

Zwroty akcentujące nadawcę

według mojej opinii; uważam, że; jak sądzę; utrzymuję, że; pragnę nadmienić/podkreślić/przedstawić; wydaje mi się;

Zwroty do odbiorców

wyobraźmy sobie; przypuśćmy; rozważmy; zastanówmy się;

Zdania, akapity i większe partie tekstu łączą w całość również wyrażenia i zwroty wyliczające:

można przyjąć; zacznę od; zanim powiem o..., najpierw kilka słów o...; postawmy pytanie:...; poprzednio podkreśliłem wagę..., teraz chcę napomknąć o ...; z kolei przejdę do; jesli chodzi o; złożyło się na to kilka przyczyn...; reasumując...; na marginesie powiem...; wydaje się; wypada założyć; po pierwsze; po drugie; na zakończenie; resumując; we wnioskach; wnioskując; z jednej strony; z drugiej strony; gdyby uznać, że; mówi się; ktoś napisał;

Czas gramatyczny wypowiedzi

• Wszystkie wypowiedzi padają w jakimś czasie. W języku polskim funkcjonują współcześnie 3 czasy: przeszły, teraźniejszy, przyszły. Pierwszy i ostatni stanowią kontinuum, w obrębie, którego wydarzenia mogą być uporządkowane względem odległości czasowej od nadawcy, od siebie. Czas teraźniejszy natomiast jest momentem.
• Pamiętaj, że jesli już wybierzesz czas swojej wypowiedzi bez względu na to, jaki on będzie musisz w swoim wyborze być konsekwentny. W żadnym razie nie wolno ci mieszać czasów, jeśli nie ma to sensownego uzasadnienia. W przeciwnym wypadku będzie to klasyczy błąd stylistyczny.
• Czasem wypowiedzi wolno manipulować, ale tylko ze świadomością zmiany płaszczyzny czasowej wypowiedzi. Dopuszczalne (jeśli uzasadnione) są retrospekcje i inwersje czasowe.

Koherencja

to tzw. spójność globalna, jest efektem połączenia wszystkich znaczeń w komunikacie z wiedzą o świecie odbiorców (aluzja, dowcip, intertekstualność)

Akapit

Akapit to wydzielony graficznie wcięciem fragment tekstu stanowiący podstawową, samodzielną jednostkę znaczeniową tekstu.

Pierwsze zdanie akapitu jest bardzo ważne, jest wprowadzeniem. Często jest również wyznacznikiem spójności pracy, dlatego to, co w nim się zawiera musi mieć swoje uzasadnienie w dalszej części akapitu. Powinno także nawiązywać do poprzedniego akapitu, do tematu, tezy, głównego problemu.

Następne zdania rozwijają jego treść. Zawierają one główną myśl zawartą w akapicie. Dlatego za niedopuszczalną manierę należy uznać zawieranie w akapicie więcej niż jednej myśli.

Ostatnie zdanie powinno mieć wartość podsumowującą, być wnioskiem cząstkowym. Warto zwrócić również uwagę na to, że powinno otwierać pole dla następnego akapitu. Taka konstrukcja logiczność wywodu i (podobnie jak motto) gwarantuje spójność. Więcej o budowie akapitu na stronie: Jak budować akapit?

Motto

Motto powinno akcentować główną ideę wypracowania, może również być kluczem do znaczeń tekstu, sygnalizować tradycję, do której odwołuje się autor (zwalnia ze wstępu), świadczy o erudycji. Słowem same plusy – warto go wszędzie stosować.

Musi być wyróżnione graficznie.

Leitmotiv

termin ten odnosi się do sentencji, cytatu, powtarzanego motywu treściowego, refrenu, który bywa często przywoływany w pracy.

Przy zmienianiu znaków interpunkcyjnych (...!?) zmienia się odcień emocjonalny i znaczenie myśli co w zgrabny sposób pozwala łączyć różne perspektywy, inne uczucia.

Podkreśla związek akapitu z tematem.

Słowem leitmotiv zwalnia nas z wielu starań wprowadzających nową argumentację, z tłumaczeń.

Słowa-klucze

Czasem nazywa się je również powtórzeniami niedokładnymi. Są to określenia synonimiczne, które wskazują najważniejsze myśli tekstu, akapitu i pojawiają się w całym tekście.

Znakomicie zwiększają spójność tekstu.

Pełnią podobną funkcję jak leitmotiv.

Tytuł i śródtytuły

Oprócz tematu każdy tekst może posiadać tytuł. Obecność śródtytułów sygnalizujących podrozdziały znacząco poprawia przejrzystość kompozycji pracy. Co więcej bardzo ułatwia połączenie różnych pod względem znaczeniowym fragmentów pracy. Niesie jednak ze sobą ryzyko fragmentaryzacji tekstu.

Szczególnym sposobem zakończenia eseju będzie powtórzenie tytułu również na końcu akapitu. Powstała w wyniku takiego zabiegu klamra zwalnia z podsumowania.

Dygresja

Dobrze wprowadzona dygresja może paradoksalnie zwiększać spójność tekstu. Należy zawsze pamiętać o wyraźnym oddzielaniu akapitów dygresyjnych od pozostałej cząści wypowiedzi poprzez zaznaczanie ich dygresyjnego charakteru.

Tematyzacja tekstu

to taki układ tekstu, w którym spójność słów, zdań, myśli, akapitów gwarantuje ich tematyczne związanie (1 problem, ale ukazywany z różnych perspektyw, z wielu aspektów).

To także świetny pomysł na łączenie akapitów i unikanie przy tym upokarzającej autora schematyzacji.

Bibliografia:

1. Kuziak M., Rzepczyński S., Kasterski R., Jak pisać po polsku?, Bielsko-Biała 2004.
2. Tomczyk Marta: Jak czytać wiersze?, Bielsko-Biała: Park Sp. z o. o., 2007.
3. M. Adamczyk, B. Chrząstowska, J. T. Pokrzywniak. Starożytność-oświecenie. Podręcznik literatury dla klasy pierwszej szkoły średniej, WSiP: Warszawa, 1995.
   
4. Polska genologia lingwistyczna, red. D. Ostaszewska, R. Cudak, Warszawa 2008.