Co to jest językoznawstwo? Co to jest lingwistyka?
Artykuł poświęcony pojęciu: językoznawstwo. Zawiera klasyfikacje i definicje.
Językoznawstwo, lingwistyka
to nauka, dla której jęz. jest głównym przedmiotem badań. Ostrej granicy między aspektem językoznawczym a aspektami niejęzykoznawczymi nie ma (integracja nauk). Od czasów F. De Saussure'a język traktuje się jako system znaków, dyscyplinę, która bada jęz. traktuje się jako część semiotyki. Ale zwolennicy gram. transf.-gener, opowiadając się za językoznawstwem zorientowanym mentalistycznie uważają j. za dział psychologii.
Językoznawstwo podział I:
1)zewnętrzne:
obejmuje zagadnienia związane ze stosunkiem jęz. do innych zjawisk: kultura, zróżnicowanie społeczne i geograficzne (socjolingwistyka, dialektologia), uwarunkowanie indyw. produkcji mowy (psycholingwistyka), nauczanie jęz. (glottodydaktyka)
2)wewnętrzne:
zalicza się do niego badania nad samą budową języka
Językoznawstwo podział II:
- językoznawstwo teoretyczne (zbud. teorii jęz)
- językoznawstwo stosowane
Językoznawstwo podział III:
ogólne
zajmuje się językiem we wszystkich jego aspektach:
a) teoretyczne
– zajmuje się ogólną teorią języka, wyjaśnia jak język funkcjonuje, jaka jest jego struktura, jakie cechy są uniwersalne, co jest przedm. Badań językozn. Cechą jego jest ahistoryczność.
b) opisowe
– wychodząc od teorii ogólnej zajmuje się teoretycznymi podstawami opisu języków poprzez selekcję kategorii i jedno-stek językowych przeznaczonych do tego celu, badania te prowadzone są w określonym czasie. Cechą jego jest umieszczenie go w okr. Czasie (ter. Lub przeszł.)
c) historyczne
– zajmuje się ewolucją, korzysta z j. o. Opis rozwoju jęz. wymaga zarówno odpowiedniego przedstawienia i zrozu-mienia jego stanu początkowego oraz późniejszego.
d) typologiczne
– zajmuje się statyst. porównywaniem języków w celu znajdywania podobieństw i różnic pomiędzy nimi z pkt widzenia ich struktury wewn. Opiera się zarówno na teorii og, jak również na opracowaniach j. opis. i przyczynia się do ciągłej weryfikacji obu tych działów
szczegółowe
– zajmuje się poszczególnymi językami
Działy językoznawstwa
W zależności od różnych aspektów, którymi się zajmują badacze jęz., rozróżnia się szereg działów językoznawstwa:
- fonetyka,
- fonologia,
- morfologię,
- składnię,
- semantykę,
- słownictwo,
- słowotwórstwo,
- pragmatykę.
Najważniejsze szkoły i kierunki językoznawcze:
- językoznawstwo funkcjonalne,
- gramatykę generatywną,
- szkoły strukturalistyczne,
- językoznawstwo historyczno-porównawcze
- Językoznawstwo historyczne, diachroniczne:
dział j. zajmujący się zagadnieniami rozwoju jęz. Z punktu widzenia zmian, którym on podlega w czasie. Jako nauka zaczęło się kształtować na przełomie XVIII i XIX w. (powstawanie poszczególnych filologii). Zdecydowanie mniej popularna jest glottochronologia W badaniach diachronicznych najczęściej stosowana jest metoda historyczno-porównawcza (pozwala ona na odtwarzanie przedpiśmiennych stanów jęz.jeśli porównuje się ze sobą wiele jęz. można między nimi wykryć wiele odpowiedniości w strukturze morfemów i w sposobie ukształtowania morfemów w jednostki wyższego rzędu – wyjaśnia je założenie, że pochodzą od jakiegoś wspólnego języka, wtedy to są języki spokrewnione, a kilka z nich to rodzina j.s. Można ona być stosowana dzięki temu, że rozwój jęz. nie był równomierny, do porównań stosuje się najstarsze udokumentowane zapisy tych jęz., ze wspólnych el. konstruuje się prajęzyk)
- Językoznawstwo synchroniczne:
bada jęz w danym momencie jego rozwoju, sposób funkcjonowania mechanizmu jęz. Ważny problem to funkcje poszczególnych el. jęz. ich miejsce w systemie jęz(to nie suma luźnych el, lecz jako syst. el, które pozostają w określonych relacjach) J. s. Zaczęło się rozwijać dominacją strukturalizmu w nauce o jęz. Ostre rozgraniczenie badań synchronicznych od diachronicznych przeprowadził F. De Saussure., opis mechanizmu funkcjonowania jęz. musi być przeprowadzony na podstawie jego aktualnego stanu, tj. w ujęciu synchronicznym. J. s. nie jest jednolitą doktryną.
Lingwistyka a inne nauki
FILOZOFIA
Filozofia języka.:
1) badania związków, które istnieją między jęz. a innymi zjawiskami (rola jęz. w życiu człowieka, w jego rozwoju osobniczym i społ, stosunek jęz. do myślenia). 2) badania nad strukturą logiczno-semantyczną zdań (jęz. sformalizowanych) Bada zw. m-dzy poznaniem naukowo-filozoficznym a formą i struktura jęz, rolę jęz. w procesie poznania, stosunek jęz. do rzeczywistości, pochodzenie jęz., podkreśla doniosłość eksplikacji pojęć występujących w zdaniach, które formułują dany problem filozoficzny. W innych prądach filozoficznych do tego rodzaju eksplikacji, nazywanych analizą lingwistyczną, przywiązuję się szczególna wagę, przy czym jedni filozofowie kładą nacisk na niedoskonałość jęz. naturalnego i konieczność jego filozof. Analizy w celu uniknięciu błędów w rozumowaniu, inni natomiast błędów w filozofowaniu upatrują się nie w samym jęz. nat, lecz w nieznajomości filozofów jego reguł.
Filozofia języka naturalnego:
kierunek filozof., który stoi na stanowisku, że głównym zadaniem filozof. Jest analiza jęz. nat. W takiej postaci, w jakiej jest on używany na co dzień (L.Widtgenstein, J.L Austn, G.Ryle) Krytycy f, jęz. nat. mówią, że w jej zakresie nie opracowano żadnej metody precyzyjnego opisu j
GLOTTODYDAKTYKA:
bada proces nauczania i uczenia się jęz. obcych. (problematyka nauczania jęz. ojczystego to przed-miot tzw. metodyki nauczania). Pierwsze oprac. 1899, ale już wcześniej zwracanie uwagi w wymowie. Szersza skala lata 40 XX w. W USA. W szerokim zakresie zaczęto stosować laboratoria jęz (met. audiolingwalna). Pocz. nacisk kładziono na dryle, (pamięciowe powt. schematów strukturalnych, traktowano jęz. jako zbiór nawyków) Pod wpływem prac Chomsky'ego z coraz większy uzna-niem spotyka się tzw. teoria kognitywna w g, przywiązująca wielka wagę do wyjaśniania uczniowi reguł gram, zakłada ona, że posługiwanie się jęz. to osiąganie kompetencji jęz (opanowanie reguł łączenia skończonej liczby el. w nieskończona całość).
LOGIKA
L. formalna (matematyczna), zajmuje się regułami wnioskowania w jęz. formalnych (matematyki), a L. Jęz. nat. i metodologię nauk, należy do filozofii. Związki l. i j. są dawne i głębokie. Tradycyjna gramatyka była budowana w ścisłej korelacji z l. – wspólnymi terminami są podmiot, orzeczenie. Problematyka ich uległa jednak rozdzieleniu. Obserwuje się silne wzajemne wpł. l. i j. Duży wpływ na lingwistykę logiczną ma analiza językowa. W zw. z nią rozwija się semantyka jęz. naturalnego. Prace operujące,choć w części, formalizacją są pod wpływem l. formalnej (rachunkiem logicznym, klas. rachunek predykatów, klas. rachunkiem zdań) W zaawans. formalnych pracach lingw. obserwuje się nawet próby zastosowania bardziej skomplikowanych rachunków logicznych (logice modalnej, lub intensjonalnej) Lingwiści interesują się nią głównie dlatego, że stanowi jeden z głównych filarów teoretycznych gramatyki.
PSYCHOLOGIA
psycholingwistyka
Powst. w 1953 r, gdy w Bloomington w USA odbyła się z udziałem lingwistów, psychologów i etnografów konferencja poświęcona różnym stronom komunikacji jęz. człowieka (Psycholinguistics) bada zachowania mowne w aspekcie psychologicznym; zjawiska psych. i fizjologiczne zachodzące u człowieka w proc. kom; zw m-dzy aspektem fizjolog, psych, poznawczym; kom. przyswajania (uczenia się) i użycia jęz; biologiczne podstawy jęz. i różnice m-dzy porozum. się ludzi i zwierząt ontogenezę (przyswajanie jęz. przez jedn) i filogenezę (pochodzenie i rozwój jęz) jęz; afazję i sposoby jej leczenia.). Od lat 60. psycholingwiści amer. Przyjęli założenia gram. transf-generatywnej i psychologii kognitywanej. W kategoriach gram. t-g celem p.jest bad. sposobów przechodzenia od struktury gł. j do strukt. powierzchownej i badanie realności psychol. reguł generatywnych i uniwersaliów. Przed powst. p. była psychologia jęz. (stosuje w bad. jęz. met. psychol. i w celu wyjaśnienia zjawisk psychol. na podstawie jęz. zachowania czł. oraz interpretację zjawisk jęz, na podstawie analizy procesów psych)
psychologizm w językoznawstwie
znane są 2 próby podporządkowania j. psych.:.
1) asocjacyjna psychologia naw. do koncepcji o wewnętrznej formie jęz. Odrębność i jedność jęz = duch narodu. Humboldt
2) apercepcyjna psychludów wyodrębniła w psych, działalności człowieka 2 kategorie: a) procesy niższego stopnia, podświadome( asocja-cyjne) b)procesy świadome (apercepcjami) w wypowiedzi zachodzi analiza przedstawienia globalnego na części skł. wzajemnie uwarunkowane logicznie. zajmuje się rolą apercepcji w procesie nazywania.
SEMIOTYKA
to kompleks nauk zajmujących się znakami, syst, znakowymi i ich cechami wspólnymi. Nawiązuje do j. struktura. i dyscyplin filozoficznych, zwł. do logi-ki języka natur. Dyscypliny: SYNTAKTYKA bada stosunki m-dzy znakami w komunikacie, jej zakres odp. składni, SEMANTYKA zajmuje się relacją znak – rzecywist. PRAGMATYKA bada stos. m-dzy ciągiem znaków a el. sytuacji z nad. i odb.
SOCJOLOGIA
socjologia języka
bada związki między jęz. a zjaw. społ., środowiskowe zróżnicowanie języka
socjolingwistyka
bada rolę języka w społecz., współzależność jęz. i struktury społecznej, warunki społ. funkcjonowania języka ( w jakim stopniu na siebie wpływ.)