Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Klasy VII i VIII
Uczeń spełnia wymagania określone dla klas IV–VI
I Kształcenie literackie i kulturowe
1 Czytanie utworów literackich Uczeń:
1) rozpoznaje rodzaje literackie: epika, liryka i dramat; określa cechy charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów i przypisuje czytany utwór do odpowiedniego rodzaju;
2) rozróżnia gatunki epiki, liryki, dramatu, w tym: pamiętnik, komedia, fraszka, sonet, pieśń, tren, ballada, epopeja, tragedia – i wymienia ich podstawowe cechy oraz wskazuje cechy gatunkowe czytanych utworów literackich;
3) wskazuje elementy dramatu (rodzaj): akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog, dialog;
4) rozpoznaje w tekście literackim: neologizm, eufemizm, porównanie homeryckie, inwokację, symbol, alegorię i określa ich funkcje;
5) zna pojęcie komizmu, rozpoznaje jego rodzaje w tekstach oraz określa ich funkcje;
6) zna pojęcie ironii, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej funkcje;
7) określa w poznawanych tekstach problematykę egzystencjalną i poddaje ją refleksji;
8) określa wartości estetyczne poznawanych tekstów literackich;
9) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich odwołania do wartości uniwersalnych związane z postawami społecznymi, narodowymi, religijnymi, etycznymi i dokonuje ich hierarchizacji;
10) wykorzystuje w interpretacji tekstów literackich elementy wiedzy o historii i kulturze;
11) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, np biograficzny, historyczny, historycznoliteracki, kulturowy, filozoficzny, społeczny;
12) recytuje utwór literacki w interpretacji zgodnej z jego tematem i stylem.
2 Odbiór tekstów kultury Uczeń:
1) wyszukuje w tekście potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu publicystycznego, popularnonaukowego lub naukowego;
2) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;
3) interpretuje dzieła sztuki (obraz, grafika, rzeźba, fotografia);
4) dostrzega różnice między literaturą piękną a literaturą naukową, popularnonaukową, publicystyką i określa funkcje tych rodzajów piśmiennictwa;
5) rozpoznaje gatunki dziennikarskie: reportaż, wywiad, artykuł, felieton i określa ich podstawowe cechy;
6) określa wartości estetyczne poznawanych tekstów kultury;
7) znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych.
II Kształcenie językowe
1 Gramatyka języka polskiego Uczeń:
1) rozumie mechanizm upodobnień fonetycznych, uproszczeń grup spółgłoskowych i utraty dźwięczności w wygłosie; rozumie rozbieżności między mową a pismem;
2) rozpoznaje wyraz podstawowy i wyraz pochodny; rozumie pojęcie podstawy słowotwórczej; w wyrazie pochodnym wskazuje temat słowotwórczy i formant; określa rodzaj formantu, wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym, rozumie realne i słowotwórcze znaczenie wyrazu, rozpoznaje rodzinę wyrazów, łączy wyrazy pokrewne, wskazuje rdzeń;
3) zna zasady tworzenia wyrazów złożonych, odróżnia ich typy;
4) rozpoznaje imiesłowy, rozumie zasady ich tworzenia i odmiany, poprawnie stosuje imiesłowowy równoważnik zdania i rozumie jego funkcje; przekształca go na zdanie złożone i odwrotnie;
5) rozróżnia wypowiedzenia wielokrotnie złożone;
6) odróżnia mowę zależną i niezależną, przekształca mowę zależną na niezależną i odwrotnie;
7) rozumie i stosuje zasady dotyczące wyjątków od reguły polskiego akcentu.
2 Zróżnicowanie języka Uczeń:
1) dostrzega zróżnicowanie słownictwa, w tym rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (np terminy naukowe, archaizmy, kolokwializmy); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone, zna typy skrótów i skrótowców – określa ich funkcje w tekście;
2) rozpoznaje nazwy osobowe i miejscowe, rodzaje nazw miejscowych, używa poprawnych form gramatycznych imion, nazwisk, nazw miejscowych i nazw mieszkańców;
3) zna sposoby wzbogacania słownictwa;
4) rozumie znaczenie homonimów;
5) wyróżnia środowiskowe i regionalne odmiany języka;
6) rozróżnia treść i zakres znaczeniowy wyrazu; 7) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny, naukowy, publicystyczny.
3 Komunikacja językowa i kultura języka Uczeń:
1) rozumie, na czym polega grzeczność językowa i stosuje ją w wypowiedziach;
2) rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;
3) rozumie, na czym polega błąd językowy.
4 Ortografia i interpunkcja Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę o wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych;
2) poprawnie przytacza cudze wypowiedzi, stosując odpowiednie znaki interpunkcyjne;
3) wykorzystuje wiedzę o różnicach w pisowni samogłosek ustnych i nosowych, spółgłosek twardych i miękkich, dźwięcznych i bezdźwięcznych;
4) zna zasady pisowni wyrazów nieodmiennych i pisowni partykuły „nie” z różnymi częściami mowy.
III Tworzenie wypowiedzi
1 Elementy retoryki Uczeń:
1) funkcjonalnie wykorzystuje środki retoryczne oraz rozumie ich oddziaływanie na odbiorcę;
2) gromadzi i porządkuje materiał rzeczowy potrzebny do tworzenia wypowiedzi; redaguje plan kompozycyjny własnej wypowiedzi;
3) tworzy wypowiedź, stosując odpowiednią dla danej formy gatunkowej kompozycję oraz zasady spójności językowej między akapitami; rozumie rolę akapitów jako spójnych całości myślowych w tworzeniu wypowiedzi pisemnych oraz stosuje rytm akapitowy (przeplatanie akapitów dłuższych i krótszych);
4) wykorzystuje znajomość zasad tworzenia tezy i hipotezy oraz argumentów przy tworzeniu rozprawki oraz innych tekstów argumentacyjnych;
5) odróżnia przykład od argumentu;
6) przeprowadza wnioskowanie jako element wywodu argumentacyjnego;
7) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
8) rozpoznaje i rozróżnia środki perswazji i manipulacji w tekstach reklamowych, określa ich funkcję;
9) rozpoznaje manipulację językową i przeciwstawia jej zasady etyki wypowiedzi.
2 Mówienie i pisanie Uczeń:
1) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: recenzja, rozprawka, podanie, życiorys, CV, list motywacyjny, przemówienie, wywiad;
2) wykonuje przekształcenia na tekście cudzym, w tym skraca, streszcza, rozbudowuje i parafrazuje;
3) formułuje pytania do tekstu;
4) dokonuje interpretacji głosowej czytanych i wygłaszanych tekstów.
IV Samokształcenie Uczeń:
1) rzetelnie, z poszanowaniem praw autorskich, korzysta z informacji;
2) rozwija swoje uzdolnienia i zainteresowania;
3) uczestniczy w życiu kulturalnym w swoim regionie;
4) uczestniczy w projektach edukacyjnych (np tworzy różnorodne prezentacje, projekty wystaw, realizuje krótkie filmy z wykorzystaniem technologii multimedialnych);
5) pogłębia swoją wiedzę przedmiotową i uczestniczy w wykładach publicznych, konkursach itp.; 6) rozwija umiejętności samodzielnej prezentacji wyników swojej pracy;
7) rozwija nawyki systematycznego uczenia się;
8) rozwija umiejętność krytycznego myślenia i formułowania opinii.
Lektury obowiązkowe:
1) Charles Dickens, Opowieść wigilijna;
2) Aleksander Fredro, Zemsta;
3) Jan Kochanowski, wybór fraszek, pieśni i trenów, w tym tren I, V, VII i VIII;
4) Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec;
5) Ignacy Krasicki, Żona modna;
6) Adam Mickiewicz, Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, Dziady część II, wybrany utwór z cyklu Sonety krymskie, Pan Tadeusz (całość);
7) Antoine de Saint-Exupéry, Mały Książę;
8) Henryk Sienkiewicz, Quo vadis, Latarnik;
9) Juliusz Słowacki, Balladyna;
10) Stefan Żeromski, Syzyfowe prace;
11) Sławomir Mrożek, Artysta;
12) Melchior Wańkowicz, Ziele na kraterze (fragmenty), Tędy i owędy (wybrany reportaż).
Wybrane wiersze poetów wskazanych w klasach IV–VI, a ponadto Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Stanisława Barańczaka, Cypriana Norwida, Bolesława Leśmiana, Mariana Hemara, Jarosława Marka Rymkiewicza, Wisławy Szymborskiej, Kazimierza Wierzyńskiego, Jana Lechonia, Jerzego Lieberta oraz fraszki Jana Sztaudyngera i aforyzmy Stanisława Jerzego Leca.
Lektury uzupełniające (obowiązkowo dwie w każdym roku szkolnym), na przykład:
1) Miron Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego (fragmenty);
2) Agatha Christie, wybrana powieść kryminalna;
3) Arkady Fiedler, Dywizjon 303;
4) Ernest Hemingway, Stary człowiek i morze;
5) Barbara Kosmowska, Pozłacana rybka;
6) Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei (fragmenty);
7) Nancy H. Kleinbaum, Stowarzyszenie Umarłych Poetów;
8) Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy;
9) Eric-Emmanuel Schmitt, Oskar i pani Róża;
10) Melchior Wańkowicz, Monte Cassino (fragmenty);
11) Karolina Lanckorońska, Wspomnienia wojenne 22 IX 1939–5 IV 1945 (fragmenty) lub inne utwory literackie i teksty kultury wybrane przez nauczyciela, w tym wiersze poetów współczesnych i reportaże.