Klasyfikacja metafor, przenośni
Wyróżnia się dwa podstawowe typy metafory:
metafora potoczna, językowa
czyli przenośńia istniejąca w codziennym użyciu, ze względu na częste używanie jest silnie skonwencjonalizowana;
metafora poetycka
ta przenośnia zmusza odbiorcę do wysiłku poznawczego; wbrew nazwie nie pojawia się tylko w poezji, również w codziennym języku, ale w odróżnieniu od metafory potocznej jest efektem improwizacji i nie jest skonwencjonalizowana;
Odmiany metafory:
personifikacja, uosobienie, antropomorfizacja
nadanie kształtów, cech ludzkich rzeczom, zjawiskom, zwierzętom zwariowany dzień
reifikacja, depersonifikacja
nadanie człowiekowi cech przedmiotów najczęściej nazywaniem go nazwami rzeczy ornament krzesło
animalizacja, animizacja
nadawanie cech zwierzęcych lub ożywianie, bywa używane zamiennie
katachreza
figura retoryczna (odmiana metafory), polegająca na rozszerzeniu znaczenia wyrazu poprzez użycie go w nowym znaczeniu (ucho od dzbana, oczko w pończosze itp.); metafora konieczna; jak brakuje słowa dla nazwania nowego zjawiska, to wykorzystuje się połączenie z dwóch słów z różnych zjawisk: gałąź rodu, ucho od dzbana, oczko w pończosze;
peryfraza, omówienie
zamiast jednego wyrazu, kilka go jednoznacznie określających np. zwycięzca spod Grunwaldu
alegoria, upostaciowienie
upostaciowanie jakiejś rzeczy, idei sowa - alegoria mądrości w porównaniu do symbolu ma ona stałe, niezmienne znaczenie
symbol
podobny do alegorii, ale potencjalnych znaczeń jest znacznie więcej; odczytywane znaczenie uzależnione jest od kontekstu np. krzyż, obrączka
metonimia, zamiennia
figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej rzeczy, pozostającej w związku z tą pierwszą. Związek może mieć charakter fizyczny, logiczny, kulturowy, językowy:
- symbol zamiast tego co jest symbolizowane (krzyż zwycięża)
- miejsce zamiast mieszkańców (Warszawa walczy)
- miejsce zamiast wydarzenia (Czarnobyl zmienił świat)
- miejsce zamiast instytucji (Wiejska = sejm)
- przedmiot zamiast instytucji (korona = monarcha)
- instytucja zamiast ludzi (rząd popiera)
- data zamiast wydarzenia (11 września zmienił świat)
- autor zamiast dzieła (czytam Sapkowskiego, czytać Norwida)
- narzędzie zamiast wytworu lub twórcy (pługi poszły w pole)
- organ zamiast zmyslu lub funkcji (oko spoczęło na...)
- substancja zamiast formy (płacić plastikiem = kartą,weź to żelazo)
- skutek zamiast przyczyny (trzęsie się = boi się)
- metalepsis przyczyna zamiast skutku (wysłuchaj mojej prośby = spełnij moją prośbę; przypomnij sobie umowę = dotrzymaj umowy
- przedmiot zamiast użytkownika (czarny mercedes zaatakował)