Rozprawka

I Wstęp

Powinien zaczynać się od ogólnych stwierdzeń i stopniowo zawężając przedmiot rozważań powinien przechodzić do tematu rozprawki. Może zawierać:

1. Twoje doświadczenia/Twoja sytuacja/Twój stosunek do tematu/problemu.
2. Ustalenia definicyjne (to jest potrzebne tylko w kwestiach budzących wątpliwości) - jak rozumiesz najważniejsze pojęcia;
3. Wskazanie istotnych kontekstów tematu rozprawki:
   1. filozoficzny,
   2. historyczny,
   3. biograficzny,
   4. historyczno-literacki;
4. Opis fragmentu:
   1. język bohaterów – zwróć uwagę czy jest zróżnicowany,
   2. narracja
      1. typ narracji,
      2. język narracji,
   3. miejsce fragmentu w utworze (początek, środek, koniec, punkt kulminacyjny, kluczowa scena etc.),
   4. bohaterów występujących we fragmencie i całości (ich przeszłość, charakterystyka, przyszłość, relacje między nimi),
   5. temat poruszany we fragmencie,
   6. przestrzeń fragmentu i całego dzieła literackiego (czy jest określona, jak bardzo, czy prawdziwa, czy realistyczna, etc.),
   7. czas fragmentu i całego dzieła literackiego (jaki czas został wykorzystany, czy masz tu do czynienia z retrospekcją, inwersją czasową, etc.),
5. Zasada zestawienia fragmentów (jeżeli są ze sobą zestawione dwa teksty)
6. Teza
   1. czyli cel wypracowania,
   2. to do czego chcesz przekonać czytelników,
   3. teza ma postać prostego zdania twierdzącego.
7. Wyliczenie argumentów użytych w rozwinięciu rozprawki.

II Rozwinięcie

1. Pamiętaj, że rozwinięcie rozprawki to miejsce tylko na argumenty, dowody i wnioski (i w trudniejszej wersji kontrargumenty), którymi masz przekonać czytelników.
2. Kompozycja
1. kolejność argumentów nie może być przypadkowa,
2. zastanów się czy temat nie narzuca Ci kompozycji,
3. wybierz kompozycję i konsekwentnie jej przestrzegaj.
3. Pamiętaj o strukturze akapitów:
1. wprowadzenie i argument (nawiązanie do poprzedniego argumentu)
2. dowody
3. wniosek cząstkowy

III Zakończenie

1. Spróbuj sprowadzić wnioski cząstkowe do jednego wniosku ogólnego ściśle wiążącego się z postawioną tezą.
2. Postaraj się o kompletność wniosku:
1. w przypadku porównania wskaż minimum dwa podobieństwa i dwie różnice,
2. dokładnie przeanalizuj i opisz mechanizmy opisywanego zjawiska: jak to działa?
3. odpowiedz na pytanie: dlaczego tak się dzieje?
4. odpowiedz na pytanie: jakie są tego konsekwencje?
3. Odnieś te spostrzeżenia do tematu (upewnij się, że w zakończeniu zamykasz każdą wiązkę tematyczną (część tematu) - każde zadanie, które miałeś zrealizować).
4. Na końcu rozprawka pozwala Ci wyrazić własne zdanie, opinię, ocenić postawy bohaterów.

Dobrą alternatywą dla planu rozprawki, jest schemat argumentacji.

Rozprawka - estetyka

Warto również, w myśl zasady: jak cię widzą, tak cię piszą, zadbać o czytelność i ograniczyć do minimum ilość skreśleń. Estetyka pracy wprawdzie nie jest oceniana, ale korzystne wrażenie zawsze jest pożądane w każdej formie komunikacji.

Rozprawka - akapity

Pisząc pamiętaj także o wyraźnym graficznym wyróżnieniu akapitów poprzez stosowane głębokiego wcięcia tekstu. Nie jest to szczególnie trudne wyzwanie, kiedy korzysta się z przygotowanego wcześniej planu. Przestrzeganie tej prostej zasady może znacząco zwiększyć ilość uzyskanych na maturze punktów.

Zbadaj: Jak budować akapit?

Zadbaj o poprawność gramatyczną, stylistyczną i ortograficzną; jest bardzo ważna! Możesz to osiągnąć niewielkim wysiłkiem:

używaj zdań krótkich, ograniczaj ich skomplikowanie

Ten prosty zabieg w znaczący sposób ograniczy ilość popełnianych w rozprawce błędów składniowych. Oczywiście musisz pamiętać, że zgrabne wielokrotnie złożone zdania świadczą o wysokich umiejętnościach pisarskich, a krótkie nie. Nie popadaj przy tym w przesadę - zróżnicowana składnia to podstawowy warunek, który musisz spełnić.

unikaj przypadkowych powtórzeń wyrazów, wyrażeń, zwrotów

W trakcie przygotowań wypisz sobie w kolumnach synonimy.

unikaj zdań z czasownikiem być

Czasownik ten pod względem nośności znaczeniowej i ekspresji trzeba zaliczyć do najuboższych, gdyż nie informuje o niczym poza faktem istnienia obiektu. Każdy inny czasownik użyty zamiast niego wnosi dodatkowe informacje, emocje, co czyni zdanie ciekawszym w odbiorze.

Na przykład: zamiast zdania: Janek jest w szkole możesz napisać: Janek kształci się/uczy się/zakuwa/męczy się w szkole. Różnica jest zauważalna. Unikanie tego czasownika prowadzi do większej kondensacji znaczeń, do większej treściwości pracy. Ponadto należy mieć świadomość, że jeden czasownik ma ograniczone możliwości tworzenia różnych związków składniowych; jego nadużywanie prowadzi więc do sytuacji, w której powtarzane są w wypracowaniu zdania o tej samej budowie. To zaś w rozprawce prowadzi do ubogiej składni.

Unikaj także nadużywania zaimków: to, który.

Ich obecność w składni powoduje tzw. łamanie zdania, co przy sporadycznym stosowaniu nie szkodzi jakości pracy, natomiast przy nazbyt częstym nie tylko razi w oczy, ale przede wszystkim przyczynia się do powstawania błędów stylistycznych, będących konsekwencją niekończących się paralelizmów składniowych, a to powoduje, iż tekst staje się dla odbiorcy nudny.

Znacznie lepszym zabiegiem na poziomie składni jest stosowanie konstrukcji imiesłowowych, które pozwalają autorowi przy użyciu mniejszej ilości słów zawrzeć w zdaniu więcej znaczeń, czyli nadają tekstowi cechę treściwości. Podobny efekt uzyskasz stosując równoważniki zdań i zdania wtrącone w nawiasach.

autotematyzm

Częstym grzechem popełnianym w rozprawkach jest nadużywanie typowo metatematycznych pojęć jak: argument, teza, rozprawka, akapit etc. Najlepiej je w ogóle wyeliminować z rozprawki, albo przynajmniej ograniczyć ich obecność do minimum. One kapitalnie nadają się do mówienia o rozprawce, do analizy czyjegoś tekstu. Za najokropniejszą chyba manierę uchodzą wyrażenia typu: moim pierwszym argumentem jest, moim drugim argumentem jest etc., lub chcę udowodnić tezę, że... Powinieneś również unikać jak ognia równie popularnego błędu stylistycznego, a mianowicie używania identycznych pojęć lub pochodzących z tej samej rodziny (o tym samym temacie słowotwórczym) w sąsiadujących zdaniach. Lekarstwo na to podałem już we fragmencie poświęconym analizie i interpretacji tematu.

rozpoczynanie akapitów

Fatalną manierą w rozprawce jest rozpoczynanie kolejnych akapitów od tych samych słów, wyrażeń. Stosuj różne formuły rozpoczynające akapit i jednocześnie zwiększające spójność tekstu: Z kolei przejdę do; Z drugiej strony; Teraz przedstawię/omówię;

rozpoczynanie cytatów

Podobnie sytuacja kształtuje się w przypadku wprowadzania cytatów i również tu należy unikać za wszelką cenę monotonii: Odwołam się do słów; Potwierdzają to słowa; Oto co na ten temat mówi; Zgadzam się z; Powołam się na słowa/opinię/komentarz/zdanie; Świadczą o tym; Dowodzą tego słowa; Najlepiej potwierdzają to słowa; Świadczą o tym słowa; Ilustrują to słowa; Dowodząc;

wprowadzanie wniosków cząstkowych

Innym powtarzającym się elementem w rozwinięciu, z którym autorzy często mają kłopoty są wnioski cząstkowe; również tu należy stosować zróżnicowane formuły wprowadzające: Świadczy to o tym, że; Dowodzi to tego, że; Potwierdza to; Wynika z tego, że; Na podstawie tego można stwierdzić, że; Na zakończenie; Z całą pewnością można stwierdzić, że; Niewątpliwie; Z pewnością; Na podstawie powyższych dowodów można stwierdzić, że; Uważam, że; Jestem przekonany/pewien, że; Sądzę, że; Wierzę, że; Według mnie; Mogę stwierdzić, że; Zauważ, że tę różnorodność możesz wykorzystać również w zakończeniu.

Na końcu trzeba powiedzieć sobie szczerze, że rozprawka to nie przygoda, ale ciężka praca, której efekty rzadko powalają na kolana. Trudność pisania rozprawki jest tym większa, że trzeba się tutaj zdobyć na obiektywizm, a zatem uwolnić od osobistych przekonań, prywatnego zdania, własnej opinii, która jeśli już się może pojawić, to dopiero na samym końcu pracy. Nie ułatwia tego także zakaz powtarzania myśli, stosowania dygresji rozbijających logiczność wywodu.

Niewątpliwie jednak rozprawka uczy argumentowania i logicznego myślenia, czyli umiejętności, które w życiu w każdym zawodzie jest niezbędne. Poza tym przydaje się na egzaminie ósmoklasisty z języka polskiego, maturze z języka polskiego (oba egzaminy organizuje CKE), no, przynajmniej, tej na poziomie podstawowym, bo na poziomie rozszerzonym wypadałoby bardziej napisać Esej...