Sylabotonizm, wiersz sylabotoniczny - opis i klasyfikacja
Sylabotonizm to układ wersyfikacyjny łączący założenia sylabizmu i tonizmu;
postał w XIX wieku i na początku nadawał charakter pieśniowy utworom;
zaliczany jest do wersyfikacyjnych systemów numerycznych;
wiersz sylabotoniczny może występować w następujących postaciach:
sylabotonizm regularny
- konstantą wersyfikacyjną jest ta sama liczba sylab i identyczny rozkład akcentów;
sylabotonizm nieregularny
- występuje już u A. Mickiewicza, C. Norwida, J. Słowackiego;
- nieregularność objawia się w rezygnacji z sylabizmu i jednoczesnym przestrzeganiu ilości stóp lub przestrzeganiu sylabizmu i niepowtarzalnym rozłożeniu akcentów;
- w różnych konfiguracjach przeplata stałe formaty wierszowe, tworząc założony z góry i przewidywalny wzorzec rytmiczny;
Rodzaje wersów ze względu na ilość stóp:
- monopodia - wiersz jednostopowy
- dypodia - dwustopowiec
- trypodia - trzystopowiec
- tetrapodia - czterostopowiec
- pentapodia - pięciostopowiec
- heksapodia - sześciostopowiec
Często zbyt silną regularność rozbijano: przerzutnią, zmianą ilości sylab, przeplataniem wersów o różnych liczbach stóp. Stworzono też kilka praw rozluźniających regularność sylabotonizmu:
- prawo kataleksy - występowanie niepełnej stopy akcentowej (może brakować nawet 2 sylab) w końcówce wersu
- prawo hiperkataleksy - występowanie na końcu wersu stopy dłuższej o jedną nieakcentowaną sylabą
- prawo anakoruzy - jednej lub dwóch pierwszych sylab w wersie nie wliczamy do toku stopowego
- prawo zastępowania trochejem pierwszej stopy jambicznej w wierszu jambicznym
Jak opisywać wiersz sylabotoniczny?
W opisie wiersza sylabotonicznego uwzględnia się:
liczbę stóp akcentowych; ich rodzaj (rodzaje stóp akcentowych) oraz obecność kataleksy/hiperkataleksy; np.
- trójstopowiec (trypodia) jambiczny katalektyczny,
- dypodia (dwustopowiec) amfibrachiczna hiperkatalektyczna.
LUB
liczbę zgłosek, rodzaj stóp akcentowych oraz obecność kataleksy/hiperkataleksy; np.
czternastozgłoskowiec anapestyczny z kataleksą przed średniówką,
jedenastozgłoskowiec trocheiczny z hiperkataleksą przed średniówką i w klauzuli.
Wiersz sylabotoniczny a wiersz toniczny
- cezura - gdy granice stopy nie pokrywają się z zestrojami akcentowymi,
- diereza - gdy granice stopy pokrywają się z zestrojami akcentowymi.