Nowomowa - co to jest?
Nowomowa to termin wprowadzony na oznaczenie procesu deformacji, degeneracji języka w państwie totalitarnym, zachodzącego wskutek ideologizacji i upolitycznienia języka. Pojęcie: "nowomowa" to swoista kalka językowa angielskiego wyrazu: "newspeak" – terminu wymyślonego przez Georga Orwella w powieści: „Rok 1984”; w odniesieniu do hitlerowskich Niemiec funkcjonuje jako LTI (Lingua Tertii Imperii). Za synonimiczne (w odniesieniu do nowomowy państwowej) uznaje się wyrażenie: "mowa państwowotwórcza". Nowomowa nie jest tylko wytworem totalitaryzmów, ale funkcjonuje również jako produkt różnych żargonów: biurokratycznego, politycznego, dziennikarskiego, prawnego
Cechy nowomowy:
- zlepki wyrazów ważnych dla ideologii
- przekształcanie znaczeń istniejących do tej pory znaczeń na prawomyślne (neologizm semantyczny)
- nasycenie słownictwem wartościującym (język nie nazywa rzeczywistości, ale wskazuje co jest dobre, a co złe)
- oderwanie od funkcji poznawczej i informacyjnej, na rzecz funkcji magicznej, rytualnej języka
- istnienie tabu językowego (są słowa nieprawowite, których nie wolno używać)
- eufemizacja rzeczywistości
- szablonowość
- monotonia
- ubóstwo leksykalne – usuwanie wyrazów nieprawomyślnych
- zawężenie kręgów tematycznych
- nasycenie sloganami i frazesami
- oderwanie od funkcji komunikacyjnej – antykomunikacyjność (komunikacja jednostronna, niesymetryczna)
- wykluczenie krytyki, dialogu, wymiany myśli - odbiorca ma się podporządkować:
- rozkazy
- nakazy
- kategoryczne stwierdzenia
- brak argumentacji
- slogany
Destruktywny wpływ nowomowy na społeczeństwo:
- brak konfrontacji odmiennych systemów wartości
- schematyzacja myślenia
- ograniczenie poznawcze
- podporządkowanie narzuconym dyrektywom
- brak zaufania ludzi do języka
- powstanie dwumowy – mówienie w sytuacjach nieoficjalnych i w sytuacjach oficjalnych
- powstanie dwumyślenia – myślenie kategoriami nieoficjalnymi i kategoriami oficjalnymi
Bibliografia:
- Słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, Wrocław 2000, s. 288, 346-7.
- Andrzej Chojecki, Mowa mowy. O języku współczesnej humanistyki, 1997.
- Michał Głowiński, Nowomowa po polsku, 1990