Kamień na kamieniu (fragment)
Szła u nas przez wieś droga. Nie najlepsza, pewnie, jak to przez wieś. Dziury, doły.
Wiosną czy jesienią błoto, latem kurz. Ale ludziom wystarczyła. Raz na jakiś czas tu i tam się
wyrównywało, trochę się kamieniem posypało i jakoś się jeździło. I na jarmark do miasta
można było nią dojechać, i do każdej wsi w sąsiedztwie, i czy na wojnę, czy w świat ktoś
wyruszał, tak samo go zaprowadziła.
A prócz tego, że była dla wszystkich, każdy miał jeszcze kawałek tej drogi na własność
dla siebie. I przed każdą niedzielą czy świętem latem ją zamiatał, jesienią skrobał błoto, zimą
śnieg odgarniał, kiedy napadało, popiołem posypywał, żeby ktoś się nie przewrócił przed jego
chałupą. A na Zielone Świątki zawsze się ją tatarakiem maiło. Szli ludzie do kościoła, to im
tatarak chrupał pod nogami, a pachniało jakby w gaju i mówiło się, że to droga tak pachnie.
I prawie każdy miał przy niej swoją ławkę czy kamień. Mógł wieczorem wyjść usiąść,
z sąsiadami pogadać, zakurzyć czy choćby w ciemne niebo nad sobą popatrzeć. Boga o to
i owo się popytać.
Ludzie, krowy, gęsi, wszyscy środkiem chodzili, bo nie było ni lewej, ni prawej strony.
Mogłeś konia z wozem na brzegu zostawić i pójść do gospody na oranżadę czy piwo, a trafiła
się ćwiartka, to wypić jednego, a koń sobie stał. Czy z pola ze zbożem wracałeś, a ktoś
z naprzeciwka jechał, to się przystanęło wóz przy wozie, jakby ramię przy ramieniu, i nikt ci
nie trąbił, żeś mu drogę zastawił. I tak samo do wieczności odchodziło się tą drogą,
bo nie było innej. A po obu jej stronach rosły akacje. Dzisiaj zostało we wsi trzy może cztery
akacje. Pościnali, jak zaczęli nową drogę budować. Bo akacje dawniej na wozy się sadziło.
Miałeś akację przed chałupą, to miałeś i wóz. A na koła to już nie ma lepszego drzewa
od akacji. Nawet z dębu się nie równają. Za twarde i lubią pękać. A koła w wozie
najważniejsze. Na gumowe przyszedł teraz czas. Namawiają i mnie, żebym sprawił sobie
gumowe koła. Koń by miał lżej i na wóz dużo więcej można wziąć. W żniwa po cztery
pokłady snopków chłopy na gumowych kołach zwożą. Dawniej w dwa konie nie dałoby rady,
a teraz w pojedynkę i ciągnie. Droga sama cię pcha. Mają niektórzy ziemi co by
za paznokciem i mają gumowe koła. […]
Kręta była, to prawda. Jak to droga. Musi to i tamto ominąć. Figurę, staw, chałupę.
Wszystko to powyprostowywali, wyasfaltowali. Zakręty porobili długie i okrągłe, prawie się
nie skręca, tylko prosto jedzie. Na niejeden taki zakręt całe pole poszło. Albin Mucha miał
pole przy drodze, siał grykę, seradelę, a teraz ma zakręt. Czasem w niedzielę wyjdzie na ten
zakręt i wali laską w asfalt, tu było moje pole! Zakopali mi go, cholery! Albo siądzie przy
rowie i spisuje auta, co jeżdżą po tym jego polu.
Nie można powiedzieć, szersza jest ta droga ze trzy razy od dawniejszej i jeździ się
po niej jak po stole. I świata się trochę na niej widzi. Najwięcej w niedzielę. Szkoda tylko,
że takie drogi nie mają nazw jak rzeki. Bo wieś nasza przy tej drodze jakby przy wezbranej
rzece. Patrzą ludzie, a ona płynie i płynie. I nawet jakby na dwie wsie wieś naszą rozdzieliła.
Po tej i po tamtej stronie. Matka dziecka nie wyśle do sklepu, gdy sklep nie po tej stronie.
Sąsiad do sąsiada pożyczyć konia, pługa, kosy woli nieraz dalej pójść, aby przez tę rzekę nie
przechodzić. Pastuchy gonią krowy na pastwiska, to z tamtej osobno i z tej osobno, a kiedyś
wszyscy razem. Na zebraniach też ci z tej i tamci z tamtej swoje strony trzymają. Czy sąsiad
z sąsiadem niech z naprzeciwka wyjdą przed chałupy, to nie zbliżą się ku sobie, jak to
dawniej, żeby zakurzyć, pogadać. Tylko każdy kurzy po swojej stronie i każdy ze swojej
paczki. Zresztą co można pogadać, gdy jeden na jednym brzegu, drugi na drugim i bez
przerwy auta po ich mowie jeżdżą. Mniejsze można jeszcze przekrzyczeć, ale ciężarowce
nie dadzą nawet słowom z gardła wyjść.
No, i tych akacji szkoda. Żal za gardło ściskał, gdy się takie stare drzewa waliły pod
piłami jak patyki. Człowiek się urodził z nimi, rósł z nimi, to myślał, że i umrze z nimi. […]
Nie ma już spokoju w naszej wsi. Tylko te auta, auta, auta. Jakby dla samych aut tę
drogę zbudowali, a o ludziach zapomnieli. A czy to już same auta żyją na tym świecie?
Bo dziś kto na własnych nogach chodzi, ten tym autom tylko zawadza i na drodze,
i w ogóle na świecie. Nawet gdy samym skrajem drogi idziesz, czujesz się, jakby każde z tych
aut przez ciebie jechało. Toteż idziesz z duszą na ramieniu. Nie dlatego, żebyś bał się śmierci.
Tylko że co to za śmierć od auta. Nawet pamięć po takiej śmierci to jakby splunął na drogę.
Ano, przejechany. Ale czy znaczy to samo co umarł? Czy po takiej śmierci też jest jakaś
wieczność? Jeszcze trąbią, stukają się w czoła, wymachują przez szyby, a niejeden i szybkę
opuści i wyzywa cię, na czym świat stoi. Jakbyś był najgorszy z najgorszych, bo idziesz
piechotą. Nic już nogi człowiecze nie znaczą. A dawniej całe armie szły piechotą na wojny.
I wygrywały. I mówiło się, że nie ma jak piechota. Albo woda po deszczu niech stoi
na drodze, to cię jeden z drugim jeszcze naumyślnie ochlapie. I potem śmieje się zza szyby.
Ale bo zatrzyma się który? W pędzie tylko każdy taki mocny. I gdzie to pędzi? Niebo takie
samo wszędzie, a od swojego przeznaczenia i autem nie ucieknie.
Wiesław Myśliwski, Kamień na kamieniu, Kraków 2008