Sprawozdanie w prasie sportowej XX wieku. Język i struktura gatunku.

Wstęp

Badaniu języka prasy sprzyja ogólnie doceniana rola mediów masowych w dzisiejszym świecie. Jednak prasa sportowa XX wieku, która jest przedmiotem badań niniejszej pracy nie została dotychczas rzetelnie zbadana i wydaje się, że zainteresowanie językoznawstwa podjętą tu problematyką nie dorównuje społecznej randze sportu. Przywołując literaturę lingwistyczną, poświęconą temu zjawisku, wymienić trzeba przede wszystkim cytowane tu prace J. Ożdżyńskiego. Nie są to opracowania najnowsze, ale w praktyce jedyne z kręgu językoznawstwa w całości poświęcone sportowi. Niniejsza praca podejmuje więc problematykę zbadaną dotychczas w małym stopniu, co jest z pewnością czynnikiem motywującym badacza, ale jednocześnie może być źródłem trudności i pomyłek.

Przedmiotem poniższych rozważań jest wybrany gatunek prasowy - sprawozdanie sportowe. Materiał badawczy stanowią teksty, które ukazały się w prasie sportowej w latach 1896 – 2000 (por. Wykaz źródeł i ich skrótów). By możliwe było uchwycenie ewolucji gatunku, jego języka i stylu w ciągu całego minionego stulecia, XX-wieczny materiał został wybrany z 4 okresów:

O₁ 1896-1914

O₂ 1918-1939

O₃ 1945-1989

O₄ 1990-2000.

Badane i pomijane odcinki nie są równe, a ich granice są związane z ważnymi wydarzeniami historycznymi, które wywarły duży wpływ także na rozwój prasy i sportu.

Celem pracy jest uchwycenie i scharakteryzowanie zmian, jakie zaszły w obrębie struktury językowej i tekstowej badanego gatunku. Zebrany materiał nie jest wykorzystywany w jednakowym stopniu przy badaniu różnych zjawisk. W pewnych przypadkach podstawy do nieintuicyjnych twierdzeń dają badanie ilościowe (dlatego częstość występowania niektórych elementów była liczona, a wyniki obliczeń znajdują się w tabelach). Niektóre tendencje są jednak w takim stopniu wyraziste, że można je zaobserwować bez konieczności przeprowadzania tego rodzaju badań.

Pierwszy rozdział pracy poświęcony jest przede wszystkim zagadnieniom komunikacji, a jego zadaniem jest wyodrębnienie sprawozdań sportowych jako prasowego gatunku informacyjnego. Przedstawia również najważniejsze fakty związane z historią sportu i prasy sportowej w Polsce, które stanowić będą tło dla podjętych rozważań.

W rozdziale drugim sprawozdania sportowe analizowane są ze względu na realizację wzorca gatunkowego. Bada się w nim najważniejsze cechy tego gatunku informacyjnego, a przede wszystkim relacje nadawczo-odbiorcze oraz przebieg i chronologiczne następstwo przedstawianych zdarzeń.

Kolejny rozdział zawiera analizę składniową (na poziomie zdań i typów wypowiedzeń) oraz tekstu jako całości (badana jest struktura i sygnały delimitacji).

Rozdział czwarty poświęcony jest słownictwu, które w największym stopniu decyduje o charakterze gatunku i może mieć duży wpływ na styl tekstów tego typu, ich obrazowość i dynamikę przekazu.

Należy zaznaczyć, że za „sport” uważa się tu zarówno ćwiczenia i gry służące podnoszeniu i nabywaniu sprawności fizycznej (czyli kulturę fizyczną), jak i różnego rodzaju zawody polegające na rywalizacji i współzawodnictwie. Uwaga ta wydaje się konieczna w świetle tego, jak o sporcie pisano pod koniec XIX wieku:

W nowszych czasach, głównie za przykładem Anglii, kraju namiętnych graczy, na miejsce rozumnego ćwiczenia ciała, tj. gimnastyki w naszym rozumieniu, wprowadzono liczne nierozumne jej ćwiczenia, które jedynie za cel mają, by jeden nad drugim w zawodach prym osiągnął, by zwycięzca, chociażby i na przekór swemu własnemu zdrowiu i życiu, rozpisaną nagrodę zagarnął. Tak więc pycha z jednej chciwość pieniędzy stoi po drugiej stronie. I to jest sport. (PG, 1882)