Inny świat. Zelik Lejman - skrzypek i fryzjer żydowski
Artykuł zawiera charakterystykę Zelika Lejmana i biografię Zelika Lejmana - postaci z powieści Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Inny świat. Zelik Lejman przedstawiony został przez autora w trakcie pobytu w Jercewie (patrz: Grudziński - biografia w punktach).
Inny świat. Zelik Lejman - charakterystyka
Był fryzjerem:
„fryzjer żydowski z Warszawy".
Gra na skrzypcach:
„Zelik Lejman, miał grać na skrzypcach".
„ratował go również fakt, że pięknie grał na skrzypcach".
„Zelik stał przed lustrem i skłoniwszy łagodnie dużą głowę o bladej twarzy, odstających uszach i szklistych bezbarwnych oczach nad drewnianym pudłem skrzypiec, wydobywał z nich dziwnie piękne i dziwnie smutne melodie".
„koncert Zelika Lejmana musiał trwać bardzo długo, bo słuchając płynących z oddali, jak gdyby zza obitej wojłokiem ściany, dźwięków skrzypiec, zdążyłem prześnić na jawie cały ten okres mego życia, gdy jako młody chłopiec przysłuchiwałem się z ulicy małego miasteczka polskiego śpiewnym lamentom i zawodzeniom nad zburzeniem Jerozolimy, które w każdy Sądny Dzień dochodziły zza okopconych szybek na pół zawalonej synagogi".
„Boże, jakimż ten Zelik Lejman był Żydem! Jak szlochał na swoich skrzypcach, jak się na przemian miotał i korzył, jak płonął zemstą niby krzak gorejący, uderzając gniewnie smyczkiem w struny, i jak się modlił żarliwie zwrócony twarzą ku tej stronie świata, w której na gruzach zburzonej Jerozolimy miała kwitnąć znowu gajami oliwkowymi Ziemia Obiecana - jak grał swój i swego narodu los, nie znający granic pomiędzy miłością a nienawiścią!".
Wypiera się swej polskości:
„nie chciał nigdy rozmawiać z nami po polsku".
Doskonale dopasował się do wymagań stawianym więźniom:
„Pędzono ich zazwyczaj do »karnej« Aleksiejewki, zostawiając u nas tylko takich jak Zelik Lejman - lojalnych i pokornych więźniów sowieckich".
Głosi peany na cześć władz:
„zabawiał nas podczas golenia przemówieniami pochwalnymi na cześć Stalina i zdobyczy Rewolucji Październikowej, obiecując sobie rychłe przedterminowe zwolnienie".
Donosiciel:
„Nie można mu było nic zrobić, bo donosił".
„donosił"
„Antonow określał go w poufnych rozmowach z więźniami jako »stukacza«, czyli donosiciela, i wydawało się to o tyle prawdopodobne, że Zelik uszedł cudem losu swych komunizujących współwyznawców z Polski, których setkami, jak ławicę szprotek, zaganiano na powolną śmierć do lasu".
Samotnik:
„rzadko wychodził do zony ze swojej komórki obok fryzjerni".
„Zelik bowiem odsunął się od swoich rozgoryczonych współwyznawców i postanowił - również z pewną przesadą - rozpocząć w obozie nowe życie".
Charakterystyka Zelika Lejmana na podstawie relacji z innymi:
Nie jest lubiany
„więźniowie go nienawidzili".
Nienawidzi innych więźniów:
„Widział nas w lustrze i wpatrywał się w nas bez ruchu wzrokiem przepełnionym nienawiścią i pogardą".
Gardzi innymi więźniami:
„Zelik Lejman kłaniał się powściągliwie, a na wąskich, zaciśniętych kurczowo ustach błąkał mu się pogardliwy uśmieszek".
Inny świat. Zelik Lejman - biografia bohatera
Zelik Lejman przed trafieniem do łagru
Warszawiak:
„urodził się i całe życie spędził w Warszawie"
Uciekł przed Niemcami do ZSRR:
„fryzjer żydowski z Warszawy, który przeprawił się przez Bug na sowiecką stronę w marcu 1940 roku".
Los Zelika Lejmana na tle żydów polskich:
„Po klęsce wrześniowej 1939 roku młodzież żydowska z dzielnicy północnej w Warszawie i z gett w małych miasteczkach polskich zajętych przez Niemców ruszyła jak chmura wygnanego ptactwa nad Bug, zostawiwszy starszych na pastwę krematoriów i komór gazowych, a szukając dla siebie ocalenia i lepszego losu w »ojczyźnie proletariatu światowego", która zbliżyła się nagle na odległość kilkudziesięciu kilometrów od Warszawy".
„po wrześniu 1939 roku sowieckie miasta: Białystok, Grodno, Lwów, Kowel, Łuck i Baranowicze zaludniły się komunistyczną młodzieżą żydowską, która po wszystkim, co przeżyła na granicy, zdawała się szybko wracać do swoich snów o życiu wolnym od uprzedzeń rasowych".
„Rosjanie (...) rozpoczęli rekrutację na dobrowolny wyjazd w głąb Rosji. Ta branka miała charakter opcji: albo paszport sowiecki, albo powrót do miejsca zamieszkania. I wówczas stała się rzecz niezwykła: ci sami ludzie, którzy jeszcze parę miesięcy temu z narażeniem życia przekradali się do Ziemi Obiecanej, rozpoczęli teraz exodus w odwrotnym kierunku, do ziemi niewoli faraońskiej".
„W czerwcu 1940 roku, po klęsce Francji i upadku Paryża, padł sygnał wielkiej czystki na kresach wschodnich i setki pociągów towarowych zaczęły uwozić do więzień, obozów i na zesłanie najautentyczniejszy lumpenproletariat żydowski z miast i miasteczek polskich - robotników, rzemieślników, chałupników, pokątnych domokrążców".
„w obozach, stali się najbardziej zapiekłymi przeciwnikami sowieckiego komunizmu, bardziej nieprzejednanymi niż starzy więźniowie rosyjscy i więźniowie cudzoziemscy. Z nie spotykaną u nikogo innego zaciekłością i pasją przesadzali teraz w swojej nienawiści, tak jak niegdyś przesadzali w swej miłości. Wychodzili do pracy tylko dlatego, by uniknąć rozstrzelania, ale w lesie grzali się cały dzień przy ognisku, nie wyrabiając nigdy powyżej pierwszego kotła, a w zonie grzebali wieczorami z głodu w śmietniku i umierali szybko w surowym klimacie Północy ze słowami nieprzytomnych przekleństw na ustach i gniewnym ogniem oszukanych proroków w oczach".
W Jercewie był fryzjerem:
„Znaliśmy go wszyscy z zakładu fryzjerskiego obok łaźni, gdzie urzędował ze starym golibrodą jercewskim, Antonowem".
Zelik Lejman w łagrze
Dzięki donosom szybko zdobył lepszą pracę w łagrze:
„został fryzjerem obozowym po dwóch zaledwie tygodniach ogólnych robót".
Czego uczy jego biografia Zelika Lejmana?
Polscy żydzi do łagru trafiali za swoje pochodzenie.
Łagry służyły do eksterminacji Żydów.
Byli więźniowie, którzy dzięki donosom poprawiali swoją sytuację w obozie.
Niektórzy więźniowie, nienawidzili innych towarzyszy niedoli.