Wiersz wolny - opis i funkcje
Artykuł przedstawia podstawowe informacje na temat wiersza wolnego w polskim systemie wersyfikacyjnym.
Wiersz wolny - charakterystyka
- system wersyfikacyjny, wolny od okowów sylabizmu czy tonizmu,
- postał w XIX wieku, popularność jednak zdobył w XX-leciu międzywojennym i współczesności,
- system wersyfikacyjny zaliczany do systemów nienumerycznych,
- wiersz wolny opiera się na odrzuceniu wzorca rytmicznego i numeryczności jako podstawy rytmu (słaba rytmiczność),
- konsekwencją odrzucenia wzorca rytmicznego jest nieprzewidywalność budowy utworu,
- w wierszu wolnym wers pozostaje miarą wierszowej powtarzalności dzięki temu, że rytm w wierszu wolnym wyznacza:
- podobieństwo długości wersów lub kontrast między długością wersów (długie obok bardzo krótkich)
- odpowiedniości składniowe - podobna liczba skupień (jednostek składniowych) lub pokrywanie się granic wersów z granicami składniowymi - zasada zdaniowości
- odpowiedniości głoskowe
- odpowiedniości semantyczne
- podobieństwo ilości zestrojów intonacyjnych
- o samodzielności/niesamodzielności wersu informuje układ graficzny; traktujemy go jak wyraz woli autora, który, dokonując segmentacji wersowej, uniezależnia tekst od toku składniowego.
Uprawiany był m.in. przez: J. Czechowicza, T. Peipera, J. Przybosia, J. Brzękowskiego, J. Kurka, T. Różewicza
Funkcje różnych wariantów wiersza wolnego
Odpowiedniości semantyczne
Jeśli podział na wersy akcentuje znaczenie to:
- zwiększa możliwości interpretacyjne,
- osłabia rytmiczność tekstu,
- tworzy charakterystyczną dla poezji wieloznaczność (gdyby wiersz zapisać prozą stałby się jednoznaczny),
- wiersz ma charakter antyskładniowy (wersy rozbijają zdania i związki frazeologiczne, akcentując znaczenie).
Odpowiedniości składniowe
Jeśli podział na wersy pokrywa się z tokiem składniowym:
- wiersz zbliża się do prozy, codzienności, zwyczajności,
- powtarzalność, paralelizm tworzy rytmiczność,
- przybliżenie prozy do wiersza może nadawać charakteru uniwersalnego treści,
- zdaniowość zbliża tekst do opisu, narracji, które stają się pretekstem do refleksji filozoficznej.
Taki wiersz zapisany prozą traci wieloznaczność i niemożliwe jest odtworzenie jego struktury (bo nic nie wyznacza rytmu).