Współczesność - filozofia współczesna - Egzystencjalizm

Egzystencjalizm

1. Egzystencjalizm jako filozofia

Istotą egzystencjalizmu jest rola indywidualnej egzystencji (jednostki) w świecie. Wedle tej filozofii losy owej jednostki nie są zdeterminowane ani społecznie, ani historycznie. Ma więc ona wolny wybór i w pełni odpowiada za swoje czyny. Nie istnieje jednak żaden schemat czy przewodnik postępowania, nikt nie może uciec od wyborów i ich dalszych konsekwencji. To z kolei stwarza poczucie lęku i pesymizmu. W świecie człowieka nie ma trwałych wartości, jest tylko człowiek i jego nietrwałe życie.

Kiedy uświadomimy sobie nierozpoznawalność świata, niezdolność człowieka do wycofania się z niego, uznamy, że wzorce poznane w naszym życiu pozbawione są głębszego uzasadnienia, jesteśmy gotowi to przejęcia postawy egzystencjalistów. Filozofia ta jest z gruntu pesymistyczna, jej zwolennicy negują wartość i sens życia.

Można wyróżnić 2 typy egzystencjalizmu:

• ateistyczny (Sartre, Camus)

• teistyczny (Karl Jaspers, Gabriel Marcel)

2. Geneza myśli egzystencjalnej

Za twórcę egzystencjalizmu uważa się Sorena Kierkegaarda, choć można z tym twierdzeniem dyskutować. Bowiem ów XIX-sto wieczny, duński myśliciel wprowadził termin egzystencjalizmu do powszechnego użycia i myśl tę rozwinął. Zdecydowany rozwój filozofii odnosi się przede wszystkim do okresu przełomu I i II połowy XX w. Było to podyktowane przede wszystkim doświadczeniami wojny.

Jeżeli jednak odnieść ten termin do wszystkich tych, którzy z egzystencji człowieka czynili ośrodek swojej filozofii, początków egzystencjalizmu trzeba dopatrywać się już u Sokratesa (w przeciwieństwie do Arystotelesa), św. Augustyna (w przeciwieństwie do Tomasza), Pascala(do Kartezjusza).

2. Główne motywy egzystencjalizmu:

• • motyw humanizmu – istnienie ludzkie właściwym tematem filozofii, pojawia się m. in. u Sokratesa

  • motyw infinityzmu – człowiek skończony styka się wciąż w swym istnieniu z nieskończonością, Platon, Augustyn

  • motyw tragizmu – istnienie ludzkie jest wypełnione troską i grozą śmierci, Pascal

  • motyw pesymizmu – człowieka otacza nicość, nie ma niczego na czym mógł by się oprzeć, pojawia się u Maxa Stirnera oraz w egzystencjalizmie XX w.

2. Główni przedstawiciele

Sartre Jean Paul (1905-1980)

francuski filozof, pisarz, publicysta. Współtwórca egzystencjalizmu. Za istotę indywidualnej, ludzkiej egzystencji uważał wolność. Podejmował próby dialogu z marksizmem, następnie zbliżył się do anarchizującej skrajnej lewicy. Największe dzieła to: powieści (Mdłości, Drogi wolności), opowiadania, dramaty (Muchy, Diabeł i Pan Bóg). W 1964 otrzymał Nagrodę Nobla (nie przyjął jej ponieważ nie chciał zostać zaszufladkowany do kategorii ludzi, którzy tę nagrodę posiadają). Według niego człowiek to istota przypadkowo wrzucona w świat. Istnieje on, stanowi egzystencję ale nie ma esencji. W człowieku egzystencja poprzedza esencję. Człowiek najpierw istnieje w świecie a dopiero potem może się zdefiniować. Podczas życia zdefiniować go nie można bo jeszcze nie istnieje (nie ma esencji). Człowiek jest taki jakim się ukształtuje i jest tym co z siebie uczyni. Człowiek tylko istnieje.

Camus Albert (1913-1960)

francuski prozaik, eseista, publicysta, filozof. Urodzony w Algierii, studiował tam filozofię i literaturę. Pracował jako dziennikarz, był także aktorem teatru radiowego, założył wędrowny zespół teatralny. Następnie w Paryżu uczestnik ruchu oporu, współzałożyciel ruchu Combat i redaktor jej konspiracyjnego pisma. Także w pierwszych latach powojennych pracował w redakcji Combat. W 1957 otrzymał Nagrodę Nobla. Jeden z najbardziej wpływowych intelektualistów europejskich 2. połowy XX w. Od wydanych przed wojną szkiców filozoficznych, przez Mit Syzyfa (1942, wydanie polski 1971), Człowieka zbuntowanego (1951, polskie wydanie emigracyjne 1958) po Actuelles (1958) tworzył swoją wersję laickiego egzystencjalizmu. Uważał, że przeznaczeniem człowieka jest walczyć z poczuciem absurdu egzystencji i nihilizmem za pomocą humanistycznego i twórczego buntu.

 Martin Heidegger(1889-1976)

 filozof niemiecki. Aktywny członek NSDAP. Myśl filozoficzna Heideggera uznawana bywa za jedną z najważniejszych w filozofii XX wieku. Studiował na uniwersytetach we Fryburgu oraz Marburgu pod kierunkiem Henryka Rickerta. Profesorem filozofii został w roku 1928. 23 kwietnia 1933 roku, został rektorem Uniwersytetu we Fryburgu. Dokładnie rok później podał się do dymisji. Główne dzieło Heideggera to Sein und Zeit (1927). Zajmował się w nim głównie sensem bytu i analizą ontologiczną ludzkiej egzystencji. Istotą ludzkiej egzystencji jest to, że poprzedza esencję (w tym naturę ludzką) oraz implikuje pewien stosunek do samego siebie. Człowiek może własną egzystencję afirmować, albo ją potępić. Istotą ludzkiej egzystencji jest również zespolenie ze światem innych ludzi (istnienie razem, Mitdasein) oraz jego nakierowanie ku śmierci (Sein zum Tode), będącej nieodwołalnym końcem. Wszystko, co trwałe jest wymysłem człowieka: jest on otoczony przez nicość.

Bibliografia:

1. Tatarkiewicz Władysław, Historia filozofii tom 3 Filozofia XIXwieku i współczesna, PWN, Warszawa 2002, ISBN 83-01-13853-X, str. 347-355

2. Praca zbiorowa, Literatura współczesna 1939-1956 tom IX z Historii Literatury Polskiej, Wydawnictwo SMS, Bochnia – Kraków – Warszawa 2003, ISBN 83-88520-42-3, str. 19-21

3. Albert Camus, Upadek, TMM Polska/Planeta Marketing seria Dziennika: Dzieła najwybitniejszych Noblistów 2007, ISBN 978-83-60717-71-2, całość

4. Albert Camus, Dżuma, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1992, ISBN 83-06-02289-0, całość

5. M. kuziak, S. Rzepczyński, T. Tomasik, S. Sikorski, T. Sucharski; Słownik myśli filozoficznej; PPU Park; Bielsko-Biała 2004; ISBN 83-7266-279-7; str. 360-409

6. Bertrand Russel; Mądrość zachodu; Wyd. Penta; Warszawa 1995, ISBN 83-85440-28-3