Ekspresjonizm
Ekspresjonistyczny sposób pokazywania świata jest specyficzny. Ekspresjonizm jako konsekwencja zainteresowania psychiką człowieka, ludzkimi emocjami wpłynął na różne kierunki sztuki. Artykuł przedstawia funkcjonowanie ekspresjonizmu w literaturze, ale wiele ze wskazanych cech można znaleźć w innych dziedzinach sztuki.
(Dies irae J. Kasprowicza, Wiosna. Dytyramb J. Tuwima)
- bohaterem miała być nie indywidualna postać, ale ogólnie człowiek,
- człowiek ujmowany był nie w swoim codziennym otoczeniu ale w kontekście wszechświata,
- negował przyjętą skalę wartości,
- prowokował mieszczańskie poczucie smaku i rzeczywistości,
- zamierzona wulgarność,
- groteskowe kształtowanie świata na opak,
- łączył indywidualizm z emocjami społecznymi,
- ostre środki wyrazu,
- unikanie jednolitości,
- zespalanie elementów o różnej proweniencji i różnym charakterze,
- odznaczał się dążnościami do antytetyczności,
- łączył przeciwieństwa: patos i ekstazę z wulgarnością, poetyzmy i prozaizmy, subtelne wyznania i liryczny krzyk,
liryka ekspresjonistyczna:
- impresjonistyczny opis,
- podmiot zbiorowy w programowej liryce,
- intelektualna ekstatyczna żywiołowość,
- zapisy snów i kłębiących się myśli,
- nawiązania do popularnej ballady i pieśni robotniczej,
dramat ekspresjonistyczny:
- odchodził od mimesis i psychologicznego motywowania działań bohaterów,
- rezygnował z iluzjonizmu,
- był tematycznie zróżnicowany - obok wątków mitologicznych pojawiały się wątki współczesne,
- dominowała kompozycja epizodyczna,
- kolejne epizody miały charakter zróżnicowany: od sceny obyczajowej do ekstatycznej pantomimy, od monologu o charakterze lirycznym do retorycznego lub satyrycznego fragmentu często będącego zwrotem do publiczności,
epika ekspresjonistyczna:
- odejście od mimetyzmu i psychologizmu,
- w jej obrębie znajdowały się różnorodne elementy: ironia, satyra, liryczna eksklamacja, groteska oraz naturalistyczny opis,
- wizje kosmiczne łączyły się ze scenami z życia codziennego,
- bohaterowie przedstawiani tak jak postrzegają ich inne postacie świata przedstawionego
skłonność do kreowania bohaterów zbiorowych.
Źródło:
Słownik terminów literackich. Red. Janusz Sławiński. Wrocław: Ossolineum, 1989.