charakterystyka, biografia

charakterystyka, biografia

charakterystyka, biografia

charakterystyka, biografia

charakterystyka, biografia

charakterystyka, biografia

charakterystyka, biografia

Bohaterowie Wesela Stanisława Wyspiańskiego

Bohaterowie Wesela Stanisława Wyspiańskiego mają swoje pierwowzory, które spotkał autor dramatu. Niektórych z tych ludzi znał bardzo dobrze, niektórzy byli jego przyjaciółmi. Jeśli znamy Genezę Wesela, wówczas trudno czytać tekst bez tej świadomości. Wszystkich bohaterów Wesela można podzielić na dwie grupy: chłopów, inteligencję. Zaledwie kilka postaci znajduje się na ich pograniczu, łączy sobą obie grupy.

Zdążyć przed Panem Bogiem  — bohaterowie

GŁÓWNI ROZMÓWCY

- Hanna Krall — narratorka, autorka rozmowy.
- Marek Edelman — lekarz i rozmówca Krall; świadek getta.

POWSTAŃCY, LUDZIE Z GETTA I ICH BLISCY

- Zygmunt — strzela do trzech oficerów SS; ojciec Elżuni.
- Elżunia — córka Zygmunta; po wojnie adoptowana, popełnia samobójstwo.
- Michał Klepfisz — osłania ogniem, odznaczony Virtuti Militari.
- Abrasza Blum — działacz; widziany na Franciszkańskiej.
- Abram Gepner — „kupiec żelaza”.
- Adam — idzie po Anię; pojawia się przy opisie schronu.
- Ania — dziewczyna, po którą Adam próbuje wrócić.
- Stasiek — chłopak pytający o „adres po aryjskiej stronie”; wspomniany przy pochówku.
- Zosia — łączniczka wyprowadzona z Umschlagplatzu.
- Pola Lifszyc — biegnie za matką na Umschlagplatzu.
- Janusz Korczak — przywołany w motywie „zostania z dziećmi”.
- Jurek (Jerzy) Wilner — młody konspirator, autor zeszytu z wierszami.
- Przełożona dominikanek w Kolonii Wileńskiej — ukrywa Żydów; przechowuje zeszyt Wilnera.
- Pan Grabowski — harcerz, który organizuje Żydów do walki (kontakt z Wilnem).
- Mordechaj Anielewicz — przywódca powstania; wraz z Mirą.
- Mira — towarzyszka Anielewicza.
- Kazik — „od kanalarzy”, łączność kanałami.
- Hellerowa — lekarka z getta (ordynatorka); wymieniona z Franią.
- Frania — pojawia się przy Hellerowej.
- Tenenbaumowa i jej córka — przykład „numerka” i odroczenia wyroku.
- Stasia — dziewczyna „z warkoczami”, czeka na Edelmana.
- Tosia — przysyła Edelmanowi sweter z Australii.
- Pan Młynarski — wymieniony w opowieści o getcie.
- Stefan — brat Marysi Sawickiej.
- Marysia Sawicka — wspominana z bratem.

NIEMCY I FORMACJE POMOCNICZE

- Jürgen Stroop — komendant tłumiący powstanie; konfrontacja po wojnie.
- Trzej oficerowie SS z białymi kokardami (parlamentariusze).
- Ukraińcy — formacja pomocnicza blokująca Ciepłą.

PO „ARYJSKIEJ STRONIE” / PODZIEMIE

- Jóźwiak „Witold” — łączność kanałami („od Witolda”).
- „Krzaczek od Witolda” — łącznik.

LEKARZE, PACJENCI I OSOBY Z WĄTKU POWOJENNEGO

- „Profesor” — kardiochirurg (bez podanego nazwiska).
- Rzewuski — pacjent (prezes Automobilklubu).
- Rudny — pacjent; udany zabieg „na progu zawału”.
- Pani Bubnerowa i pan Bubner — pacjentka z odwróconym krwiobiegiem i jej mąż.
- Urszula — 9-letnia pacjentka po ratującej operacji.
- Teresa — pacjentka „obrzękła jak beczułka”.
- Chętkowska i Żuchowska — czekają w poczekalni Profesora.
- Prof. Borst i Prof. Hoffmeister — komentują metodę.
- Claude (Claud) Beck — amerykański chirurg kardio, autor wcześniejszej metody.

INNI (WSPOMNIANI)

- Andrzej Wajda — reżyser, przywołany w rozmowie.
- John Hersey — autor „The Wall (Mur)”.
- Felix — postać z powieści Herseya, cytowana przez Krall.

Zdążyć przed Panem Bogiem  — plan wydarzeń w porządku chronologicznym (wielostopniowy)

Plan wydarzeń zachowuje chronologię, ale nie jest zgodny z kompozycję Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall

A. Przed powstaniem. Umschlagplatz i selekcje (lato 1942).

• Marek jest gońcem szpitalnym przy bramie Umschlagplatzu. Wyprowadza „chorych”, tych, których „nasi” wcześniej wyłowili do ratunku.
• Ratuje Zosię kilkakrotnie. Za każdym razem znów ją łapią.
• Ludzie walczą o „numery na życie”. Potem Niemcy zabierają także „z numerkami”.
• Iluzja „maszyny do szycia = życie”. Ludzie kupują maszyny. Potem i ich zabierają.
• Niemcy rozdają „chleb i marmoladę” za zgłoszenie się do transportu. Kolejki ustawiają się czwórkami. Dwa transporty dziennie jadą do Treblinki.
• Zygmunt jedzie sprawdzić transporty. Ustala, że pociągi jadą do Treblinki i wracają puste. Piszą o tym w gazetce. Ludzie nie wierzą. „Nie marnowaliby tyle chleba”. Akcja trwa 22 VII – 8 IX 1942.
• Marek wyprowadza Polę Lifszyc (1942) z Umschlagplatzu. Nazajutrz Pola za matką wchodzi do wagonu.
• Marek idzie „szybkim, energicznym krokiem” między Ukraińcami i tłumem na Ciepłej, by sprawdzić los Abraszy Bluma. Nikt go nie zatrzymuje.
• „Podpalą getto” — przewidywanie Antka na naradzie (przed 19 IV 1943) i niedowierzanie innych.

B. Powstanie w getcie warszawskim (kwiecień–maj 1943)

Oddział Marka jest na terenie „fabryki szczotek” (Franciszkańska–Świętojerska–Bonifraterska). Z piętra widać „tamten świat” - Warszawę: karuzelę i muzykę. Pojawia się lęk, że świat nie zauważy walki i śmierci.

• 19 kwietnia 1943 — Niemcy wkraczają. 
• Wysadzenie zaminownej bramy w czasie natarcia Niemców idących tyralierą.
• Michał Klepfisz ginie, zasłaniając ciałem karabin maszynowy, żeby inni mogli się przedrzeć. 
• Zaraz po tym zjawiają się parlamentariusze - trzej Niemcy z białą kokardą przychodzą do rozmów - Zygmunt strzela w ich stronę, ale chybia.
• Wieczorem ludzie schodzą do piwnic.
• 20 kwietnia 1943 (drugi dzień powstania) Niemcy podpalają getto.
• Marek przywraca porządek w piwnicach po wybuchu paniki.
• Płonie rejon fabryki szczotek. Marek tłumaczy, jak przebiegać między spadającymi belkami.
• Przy wyłomie stoi reflektor. Ludzie boją się wyjść. Marek mówi: „To zostańcie…”. Zygmunt strzela w reflektor. Grupa przeskakuje.
• 1 maja  - powstańcy urządzają pogrzeb chłopców zabitych  na Franciszkańskiej 30,  śpiewają „Międzynarodówkę”. W oddziale wybucha „strajk” (odmowa wypicia wody z cukrem).
• Kolejność śmierci (porządek umierania).
  • Najpierw ginie Klepfisz.
  • sześciu chłopców.
  • pięciu chłopców.
  • Stasiek.
  • Adam.
  • chłopiec zasypany w otworze, gdy trzeba było zasypać przejście, bo Niemcy wrzucali granaty i ludzie się dusili.
  • Niemcy wysadzają cały schron pokazany przez dziecko.
• 6 maja — Anielewicz i Mira. Przychodzą do oddziału Marka. Krótko śpią. Nie ma już o czym naradzać.
  8 maja — Marek idzie na Miłą 18. Słyszy, że ludzie w bunkrze popełnili samobójstwo. Zostają „parę osób i dwie dziewczyny-prostytutki”.
• 10 maja o 10.00 — wychodzą kanałami prowadzeni przez kanalarzy „od Witolda” do Prostej.

C. Po wojnie — lekarz, operacje, „zdążyć przed Bogiem”

• Praca na oddziale, pacjenci i ryzyko.
• Marek (lekarz) opowiada o pacjentach. Starsza kobieta modli się „o ręce profesora i myśli lekarzy z Pirogowa”.
• Operacja Rudnego i „odwrócony krwiobieg” u Bubnerowej.
• Profesor (kardiolog) zmienia sposób zabiegu (na tle metody Becka). Łączy aortę z żyłami „pomostem”. Serce wraca do pracy. Bubnerowa żyje.
• Na zjeździe w Bad Nauheim wszyscy wstają i biją brawo. Profesorowie Borst i Hoffmeister mówią o znaczeniu metody. Chirurdzy z Pittsburgha zaczynają robić te operacje.
• Rzewuski — ciężar decyzji, jeśli operacja się nie uda, „wszyscy powiedzą: umarł przez niego”. Pada zdanie-klamra: „A prawda. Jeszcze pozostaje Pan Bóg”.

Najważniejsze daty

22 VII – 8 IX 1942 — akcja deportacyjna do Treblinki (Umschlagplatz, „numerek”, „maszyna”, „chleb”).

19–20 IV 1943 — wybuch powstania, wysadzenie bramy, parlamentariusze, podpalenia, przebicie przez ogień.

1 V 1943 — grób na Franciszkańskiej 30 i „Międzynarodówka”.

6 V 1943 — wizyta Anielewicza i Miry u oddziału Marka.

8 V 1943 — wiadomość o samobójstwie w bunkrze na Miłej 18.

10 V 1943 — wyjście kanałami na „stronę aryjską”.

Zdążyć przed Panem Bogiem  — szczegółowy plan wydarzeń (kolejność jak w książce)

Plan wydarzeń zachowuje chronologię, ale jest zgodny z kompozycją Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall, a zatem nie jest ułożony w kolejności chronologicznej.

„Zdążyć przed Panem Bogiem” — bardzo szczegółowy plan wydarzeń (kolejność jak w książce)

1. Początek rozmowy i dzień 19 kwietnia

- Marek Edelman opowiada o stroju z dnia 19 kwietnia: czerwony sweter z angory, dwa skórzane pasy na krzyż, latarka, „dwa rewolwery”.
- Budzą go strzały. Jest zimno, więc nie wstaje od razu. Ubiera się dopiero w południe.
- Chłopak, który przyniósł broń z aryjskiej strony, mówi o córce ukrytej w Zamościu. Prosi, by Marek zajął się nią „po wojnie”.
- Idą rozejrzeć się po okolicy. Na podwórzu stoją Niemcy. Powstańcy nie strzelają — brak wprawy i strach. Po kilku godzinach robi się cicho.
- Teren oddziału to „getto fabryki szczotek” (rejon Franciszkańska–Świętojerska–Bonifraterska). Brama fabryczna jest zaminowana.

2. 20 kwietnia i pierwsze taktyczne epizody

- Gdy Niemcy podchodzą pod zaminowaną bramę, powstańcy odpalają ładunki. Niemcy przechodzą w tyralierę. Powstańcy mogą w nich celować.
- Edelman biega po dachach. Ma dwa pistolety, ale nie trafia. Ucieka na dachy. W drugim budynku spotyka chłopaka leżącego na worku sucharów; chłopak umiera wieczorem.

3. Struktura sił, liczby i pierwsze dni powstania (ramka faktograficzna wpleciona w rozmowę)

- Padają liczby: około 220 powstańców ŻOB. Po stronie niemieckiej ok. 2090 ludzi, z lotnictwem, artylerią, pojazdami i miotaczami min.
- Wyposażenie ŻOB: na jednego powstańca przeciętnie 1 rewolwer, po kilka granatów i butelek zapalających; nieliczne karabiny; w całym getcie 2 miny i 1 pistolet automatyczny.
- 19 kwietnia o 4:00 Niemcy wkraczają do getta. Walki m.in. na placu Muranowskim, Zamenhofa, Gęsiej. O 14:00 Niemcy wycofują się; brak wywózek tego dnia.
- 20 kwietnia do południa Niemców w getcie nie ma. Wracają około 14:00.

4. Michał Klepfisz i „parlamentariusze”

- Michał Klepfisz zasłania ciałem karabin maszynowy, by inni mogli się przedrzeć; pośmiertnie otrzymuje Virtuti Militari.
- Pojawiają się trzej Niemcy z białymi kokardami (parlamentariusze). Edelman każe Zygmuntowi strzelać; padają strzały. Brak „fair play” wobec sprawców zagłady nie budzi w nim skrupułów.
- Po wojnie konfrontacja ze Stroopem: drobiazgowe pytania o „bramę czy mur” wydają się bezsensowne wobec skali śmierci.

5. Noc podpaleń i ucieczka przez płomienie

- Ludzie schodzą do piwnic. W nocy wybuchają pożary. W piwnicy panuje panika; Edelman uspokaja, by „myśleli, że ktoś tu rządzi”.
- Niemcy podpalają rejon fabryki szczotek. Trzeba się przedrzeć przez ogień do getta centralnego. Instrukcje biegu między spadającymi belkami.
- Dochodzą do muru z wyłomem, oświetlonego reflektorem. Ludzie wahają się. Zygmunt strzela w reflektor; grupa przeskakuje mur.

6. Zabici chłopcy, grób i „Międzynarodówka”

- Na podwórzu leży pięciu zabitych chłopców. Jeden to Stasiek, który rano prosił o adres „po tamtej stronie”.
- Kopią grób na Franciszkańskiej 30. Jest 1 maja. Cicho śpiewają pierwszą zwrotkę „Międzynarodówki”. Piją wodę z cukrem; wybucha „strajk głodowy”.
- Ciężar dowodzenia rośnie. Coraz więcej ludzi czeka na decyzje Edelmana.
- Chronologia śmierci „po kolei”: ginie Klepfisz; potem kolejni chłopcy; Stasiek; Adam; chłopiec zasypany w zamurowanym otworze; wysadzony schron z kilkuset osobami.

7. „Mur tylko do pierwszego piętra” i strach przed obojętnością

- Z drugiego piętra widać „tamten świat”: karuzelę i muzykę. Powstańcy boją się, że świat „nie zauważy” ich walki i śmierci.

8. Umschlagplatz — praca gońca szpitalnego (retrospekcja z 1942 r.)

- Edelman jest gońcem w szpitalu przy Umschlagplatzu. Stoi przy bramie i wyprowadza „chorych”. „Nasi” wcześniej wyłaniają osoby do ratowania.
- Wybiera Zosię (łącznie ratuje ją cztery razy); za każdym razem znów ją „zgarniają”.
- Mechanizm złudzeń i selekcji: najpierw „numerek na życie”, potem „maszyna do szycia” (obietnica pracy), potem „trzy kilo chleba i marmolada” za zgłoszenie się do transportu.
- Spór o hierarchię śmierci: śmierć w walce nie jest „wyższa” niż w komorze gazowej — każda śmierć jest ostateczna.

9. Pola Lifszyc i „numerki na życie” (ciąg dalszy retrospekcji)

- Marek wyprowadza z Umschlagplatzu Polę Lifszyc. Następnego dnia Pola widzi matkę w kolumnie i dołącza do niej; wchodzi z nią do wagonu. Kontrapunkt do Korczaka.
- „Numerki na życie”: Gmina dostaje tysiące białych kartek z pieczątką. Hellerowa początkowo odmawia ich dzielenia, potem je rozdaje. Ludzie z numerkami stoją przy Zamenhofa, wokół tłum bez numerków. Pytanie: „komu się należy życie?”.

10. Cmentarz i pamięć po wojnie

- Grzebanie ciał w czasie akcji. Wózki Towarzystwa „Wieczność” wożą ciała na cmentarz przy Okopowej. Groby wypełniają całe pole.
- Pomnik dla Klepfisza, Bluma i „tych z Zielonki” nie przypomina prawdziwego wyglądu walczących; ale miejsce pamięci „jest jasne i piękne”.

11. Dni maja, Miła 18 i decyzja o wyjściu kanałami

- 6 maja do oddziału przychodzą Anielewicz i Mira; śpią kilka godzin.
- 8 maja Edelman idzie na Miłą 18. Słyszy o zbiorowym samobójstwie w bunkrze. Zostaje „parę osób i dwie dziewczyny-prostytutki”.
- Po powrocie zjawia się Kazik z kanalarzami. Zapada decyzja o wyjściu kanałami.

12. Część powojenna: lekarz i kardiochirurgia

- Edelman pracuje jako lekarz. Opowiada o pacjentach ze szpitala przy Pirogowa. Starsza pacjentka modli się „o ręce profesora i myśli lekarzy z Pirogowa”.
- Refleksja o „porządku historii”: w getcie porządkiem była kolejność umierania; w medycynie — walka o życie.

12.1. Operacja Rudnego i „odwrócony krwiobieg” (Bubnerowa)

- Metoda „odwróconego krwiobiegu”: połączenie aorty z żyłami pomostem. Czekanie na pierwszy i kolejne skurcze serca; żyły sinoniebieskie stają się czerwone; serce zaczyna pracować miarowo. Pacjentka żyje.
- Uznanie na zjeździe w Bad Nauheim: owacja; profesorowie mówią, że metoda może rozwiązać problem miażdżycy wieńcowej. Amerykańscy chirurdzy zaczynają ją stosować.

12.2. Ryzyko i odpowiedzialność (Rzewuski)

- Strach Edelmana: jeśli operacja się nie uda, „wszyscy powiedzą: umarł przez niego”. Ciężar decyzji w medycynie.
- Zamyka klamra zdania: „A prawda. Jeszcze pozostaje Pan Bóg”.

13. Dodatkowe sceny i motywy, które wracają w rozmowie

- „Szybki, energiczny krok” między Ukraińcami i tłumem na Ciepłej: Edelman idzie sprawdzić los Abraszy Bluma; nikt go nie zatrzymuje, bo idzie „jakby miał prawo tak iść”.
- Powtarzane obrazy: dachy, czerwony sweter, worek sucharów, pięciu zabitych, grób i „Międzynarodówka”. Zestawienie z późniejszym doświadczeniem Powstania Warszawskiego („komfortowa walka” w słońcu i bez muru).

14. Zakończenie — sens „zdążania przed Panem Bogiem”

- W części wojennej „zdążanie” to ratowanie choć kilku osób i bezlitosne wybory przy Umschlagplatzu.
- W części powojennej „zdążanie” to walka o każde serce na stole operacyjnym i decyzje pod ogromnym ryzykiem.
- „A prawda. Jeszcze pozostaje Pan Bóg”.