Język polski: matura, egzamin, sprawdzian, wiedza i umiejętności

Fragment "Skąpca" — rozpoznanie rodzinne (AKT V)

WALERY: „Jeżeli macie mnie mieć za winowajcę, niechże najpierw wysłuchane będzie moje życie. Jestem — jeśli mam wierzyć znakom, które mi zostawiono — synem dona Tomasza d’Alburci, niegdyś zamożnego Neapolitańczyka. W zamieszkach musieliśmy uchodzić morzem; okręt rozbił się, a ja, siedmioletni, zostałem uniesiony na pokład hiszpańskiego statku. Wychował mnie jego kapitan. Pamiątki matki i ojca — ta rubinowa pieczęć i agatowa bransoleta — są jedyną moją własnością. Od dawna błądzę, szukając rodziny.”

[...]

MARIANNA: „Rubinowa pieczęć! Agatowa bransoleta! Bracie mój — czyżby to były te same znaki, które pamiętam z dzieciństwa? I ja byłam ocalona, wraz z matką, a potem latami błąkałyśmy się w niedostatku. O losie, czyż to możliwe?”

[...]

ANZELM: „Niebo świadkiem, że serce mi drży… Don Tomasz d’Alburci nie zginął; żyje — to ja. Po rozbiciu sądziłem, że utraciłem żonę i dzieci; porzuciłem imię, osiadłem tu, pod imieniem Anzelma. O, moje dzieci! Uściskajcie ojca!”

MARIANNA: „Ojcze!” — WALERY: „Ojcze mój!”

ANZELM: „Niech skończą się łzy niedoli — dzień dzisiejszy je osusza.”

Źródło cytatu: „Skąpiec”, tłum. T. Boy-Żeleński, Wolne Lektury.

Dlaczego to ważne?

To kulminacja komedii intrygi — anagnorisis: ujawnione więzi krwi rozwiązują spory uczuciowe i finansowe. Rozpoznanie Walerego i Marianny przez Anzelma porządkuje świat sztuki (prawe małżeństwa, dar dla dzieci), a jednocześnie odsłania kontrast: radość rodziny vs. chciwość Harpagona, dla którego najpierw liczy się szkatułka.

Fragment utworu — finał i domknięcie wątków (AKT V)

KLEANT: „Nie potrzeba już dalszych sporów. Ja sam uczynię, aby wszystko poszło jak najlepiej. Oto szkatułka, ojcze; jest w moich rękach. Oddam ją całą i nietkniętą, jeżeli zechcesz zgodzić się na to, o co proszę: na me małżeństwo z Marianną.”

HARPAGON: „Szkatułka! moja szkatułka! […] Czy nie ubyło z niej ani szeląga?”

KLEANT: „Wszystko w niej w porządku.”

ANZELM: „Skoro tak, ja, który odzyskałem dzieci, chcę być ojcem szczęścia wszystkich: zgadzam się na małżeństwo Walerego z Elizą oraz Kleanta z Marianną i biorę na siebie wszelkie koszty.”

WALERY: „Panie, proszę o rękę Elizy.” — ELIZA: „Z wdzięcznością i posłuszeństwem przyjmuję wolę ojca.”

HARPAGON: „Zgoda na wszystko, byleby szkatułka była moja. Panie Komisarzu, nie trzeba już śledztwa; możecie odejść.”

ANZELM: „Niech dzisiejszy dzień będzie świętem pojednania.”

HARPAGON (do Kleanta): „Chodźmy obejrzeć szkatułkę.” — KLEANT (na stronie): „A my — nasze szczęście.”

Źródło cytatu: „Skąpiec”, tłum. T. Boy-Żeleński, Wolne Lektury.

Dlaczego to ważne?

Fragment domyka wszystkie osie konfliktu: kończy śledztwo (Komisarz zbędny), rozwiązuje wątek szkatułki (zwrot w zamian za zgodę), sankcjonuje dwa małżeństwa (Kleant–Marianna, Walery–Eliza) oraz podkreśla kontrast wartości: rodzinna radość i hojność Anzelma kontra niewzruszona chciwość Harpagona, który zgadza się na wszystko „byle szkatułka była jego”. To wzorcowy finał komedii intrygi.

Fragment utworu — Śledztwo Komisarza (AKT V)

HARPAGON: „Panie Komisarzu, domagam się sprawiedliwości: wydarto mi szkatułkę!”

KOMISARZ: „Cicho, panie. Zrobimy, co należy. Zaczniemy od świadków. Pisz. — Jak się zowie?”

JAKUB: „Jakub, kucharz i stangret u pana Harpagona.”

KOMISARZ: „Co wiesz o skradzionej szkatułce?”

JAKUB: „Wiem, że zginęła. A kto?… ot, powiem prosto: pan Walery. […] Kręci się po nocach, zagląda do ogrodu, szepta z panienką… To on.”

HARPAGON: „Słyszysz, panie Komisarzu? Zbrodnia pewna!”

KOMISARZ: „Nie przesądzajmy. — Przyprowadzić Walerego.”

WALERY: „Czego żądacie ode mnie?”

KOMISARZ: „W imieniu prawa pytam: co uczyniłeś ze szkatułką pana Harpagona?”

WALERY: „Ze szkatułką?… Moją winą nie jest kradzież. Moja «wina» to miłość: kocham Elizę i o rękę jej proszę. Dla tej miłości zataiłem pochodzenie, zostałem w tym domu rządcą.”

HARPAGON: „Widzisz, panie Komisarzu? Dobrze urodzony opryszek i kłamca!”

KOMISARZ: „Spokojnie. — Jakie masz dowody uczciwości?”

WALERY: „Prawda sama wystarczy: nie tknąłem szkatułki. Jeżeli kto mnie obwinia, czyni to z niechęci lub niewiedzy.”

JAKUB (na stronie): „Gdybym wiedział, że to tak pójdzie, rzekłbym mniej…”

KOMISARZ: „Dość! — Zapisz: oskarżony zaprzecza; świadek miota przypuszczenia. Sprawdzimy dalej.”

Źródło cytatu: „Skąpiec”, tłum. T. Boy-Żeleński, Wolne Lektury.

Dlaczego to ważne?

Śledztwo Komisarza kondensuje wątki: skąpstwo Harpagona (dla „sprawiedliwości” najważniejsze są pieniądze), komizm przesłuchań (Jakub oskarża Walerego kierując się uprzedzeniami, wskazuje kozła ofiarnego, ktory ma najsłabszą pozycję w domu Harpagona, robi to, by samemu uniknąć oskarżenia o kradzież i gniewu Harpagona) i mechanikę intrygi (oskarżenie Walerego prowadzi do finałowych rozpoznań). To modelowa scena do omówienia motywów: prawo i pozór, plotka jako „dowód”, władza pana nad służbą.