Język polski: matura, egzamin, sprawdzian, wiedza i umiejętności

Plan rozprawki: Style językowe – polszczyzna jak szafka z pięcioma półkami

Plan odtwórczy tekstu: Rozprawka. Style językowe – polszczyzna jak szafka. Znajdziesz też streszczenie logiczne na podstawie tego planu:  oraz ćwiczenia notatki syntetyzującej z tym tekstem: . Wyrażenie: plan dekompozycyjny jest używane jako synonimiczne dla wyrażenia: plan odtwórczy.

1. Wstęp
   1. Uświadomienie sobie, że mówimy różnie w domu, na czacie i na klasówce.
   2. Wyjaśnienie pojęcia stylu językowego jako sposobu mówienia i pisania typowego dla danej sytuacji.
   3. Umieszczenie stylu wśród innych odmian polszczyzny (mówiona, pisana).
   4. Odwołanie do mapy myśli „Styl językowy” – klasyfikacja stylów, harmonia stylistyczna, błędy stylistyczne.
   5. Ogólna myśl przewodnia: różne style czynią polszczyznę plastycznym narzędziem, pozwalającym dopasować język do sytuacji.
2. Zróżnicowanie stylistyczne a funkcje języka
   1. Wyjaśnienie, że zróżnicowanie stylów wyrasta z funkcji języka (inne zadania → inny sposób wypowiedzi).
   2. Przykład: inaczej wygląda ustawa, a inaczej sms do kolegi.
   3. Mapa stylów jako przypomnienie o konieczności dopasowania środków do celu wypowiedzi i odbiorcy.
   4. Wniosek: bogactwo stylów jest odpowiedzią języka na różne sytuacje komunikacyjne (rozmowa, urząd, nauka, sztuka).
3. Styl potoczny
   1. Określenie podstawowej funkcji: spontaniczna, nieoficjalna komunikacja.
   2. Miejsca występowania: dom, przerwy w szkole, komunikatory, memy.
   3. Cechy językowe:
      1. Swobodna składnia, skróty myślowe.
      2. Emocjonalne słownictwo, potocyzmy („spoko”, „masakra, nie ogarniam”).
   4. Znaczenie dla relacji rówieśniczych – mówienie „po swojemu”, wyrażanie emocji.
   5. Wniosek: polszczyzna zyskuje „strój domowy”, wygodny do codziennych kontaktów.
4. Styl urzędowy
   1. Określenie jako przeciwieństwo stylu potocznego.
   2. Obszary użycia: ustawy, regulaminy, umowy, podania.
   3. Cechy językowe:
      1. Bezosobowość, schematyczne formuły („zwracam się z uprzejmą prośbą…”).
      2. Dążenie do jednoznaczności.
      3. Rozbudowana, często sztywna składnia.
   4. Kontrast między językiem urzędowym a potocznym u jednego użytkownika.
   5. Wniosek: różne zadania komunikacyjne wymagają innego „stroju językowego”.
5. Styl naukowy
   1. Funkcja: przekazywanie wiedzy w sposób ścisły i uporządkowany.
   2. Miejsca użycia: rozprawy, artykuły naukowe, definicje, podręczniki akademickie.
   3. Cechy językowe:
      1. Terminologia fachowa.
      2. Uporządkowana, często złożona składnia.
      3. Obiektywny ton, unikanie emocjonalnych ocen.
   4. Rola w budowaniu rzetelnych, sprawdzalnych wywodów naukowych.
   5. Wniosek: polszczyzna jako narzędzie poznania i opisu świata.
6. Styl publicystyczny
   1. Funkcja: łączenie informowania z ocenianiem i perswazją.
   2. Obszary użycia: prasa, radio, telewizja, portale internetowe.
   3. Cechy językowe:
      1. Wyraziste, chwytliwe tytuły.
      2. Metafory publicystyczne, gry słów.
      3. Pytania retoryczne, subiektywne komentarze.
   4. Wpływ na odbiorcę: przyciąganie uwagi, wywoływanie emocji, prowokowanie do refleksji.
   5. Wniosek: język polski jako narzędzie debaty społecznej i politycznej.
7. Styl artystyczny
   1. Funkcja: wywoływanie wrażeń estetycznych, wzruszeń, zaskoczeń, zadumy.
   2. Obszar użycia: literatura piękna, teksty artystyczne.
   3. Cechy językowe:
      1. Wieloznaczne metafory.
      2. Nietypowa składnia, neologizmy.
      3. Nagromadzenie środków stylistycznych.
   4. Odniesienie do pojęcia błędu stylistycznego – różnica między zamierzonym zabiegiem a nieświadomym naruszeniem normy.
   5. Znaczenie świadomości norm stylistycznych (np. w pisaniu maturalnym) dla twórczego przełamywania zasad.
   6. Wniosek: znajomość stylów daje większą swobodę twórczą i ułatwia odczytywanie sensów w tekstach artystycznych.
8. Zakończenie
   1. Porównanie polszczyzny do szafki z wieloma półkami (potoczny, urzędowy, naukowy, publicystyczny, artystyczny).
   2. Podkreślenie, że różnorodność stylów wynika z różnych funkcji języka i potrzeb komunikacyjnych.
   3. Wskazanie roli każdego stylu w życiu społecznym (rozmowa, urząd, nauka, debata, sztuka).
   4. Rola świadomości stylistycznej: unikanie błędów, umiejętność „przełączania się” między stylami.
   5. Końcowy akcent: zachwyt nad możliwościami polszczyzny dopasowującej się do sytuacji.

Wykorzystano zakres pojęć i klasyfikację z artykułu Styl językowy- mapa myśli.

Streszczenie logiczne rozprawki: Style językowe – polszczyzna jak szafka

Streszczenie logiczne rozprawki: Rozprawka. Style językowe – polszczyzna jak szafka napisane na podstawie odtwórczego planu rozprawki - Plan rozprawki. Style językowe – polszczyzna. Napisane zgodnie z wytycznymi CKE i na podstawie artykułu: Jak napisać streszczenie logiczne?

Streszczenie logiczne do matury od 2014 r. zostało wprowadzone przez CKE. Później zastąpiono je notatką syntetyzującą, która jest trudniejszą formą niż streszczenie logiczne.

Rozprawka. Style językowe – polszczyzna jak szafka z pięcioma półkami

Przykładowa rozprawka stylach językowych. Napisana na podstawie planu: Plan rozprawki. Style językowe – polszczyzna. Możesz znaleźć też jej ćwiczenie notatki syntetyzującej z tym tekstem: Notatka syntetyzująca - ćwiczenie zróżnicowanie polszczyzny. Jest również dostępne streszczenie logiczne: Streszczenie logiczne rozprawki o stylach językowych.

Kiedy człowiek zaczyna świadomie przyglądać się temu, jak mówi w domu, jak pisze na czacie, a jak na klasówce, może się zdziwić: to cały czas język polski, ale jakby w kilku różnych wersjach. Językoznawcy nazywają stylem językowym sposób mówienia i pisania typowy dla określonej sytuacji, czyli zestaw środków językowych dobranych do konkretnego celu wypowiedzi. Styl jest więc jedną z odmian polszczyzny, obok odmiany mówionej i pisanej. W mapie myśli „Styl językowy” podkreśla się klasyfikację stylów, znaczenie harmonii stylistycznej oraz niebezpieczeństwo błędów stylistycznych, które pojawiają się wtedy, gdy środki językowe nie pasują do sytuacji. Dzięki temu widać wyraźnie, że różne style czynią polszczyznę niezwykle plastycznym narzędziem, a ich świadome używanie pozwala swobodnie poruszać się między rozmaitymi sytuacjami komunikacyjnymi – od luźnej rozmowy, przez oficjalne pismo, po literaturę.

Na początku warto zrozumieć, że zróżnicowanie stylistyczne wyrasta z funkcji, jakie pełni język w naszym życiu. Skoro styl to „sposób mówienia i pisania związany z funkcją wypowiedzi”, nic dziwnego, że inaczej skonstruujemy ustawę, a inaczej sms-a do kolegi. Mapa myśli o stylu językowym pokazuje właśnie klasyfikację stylów oraz konieczność dopasowania środków językowych do celu wypowiedzi i odbiorcy. Z tego wynika ważna obserwacja: bogactwo stylów nie jest przypadkową fanaberią, ale odpowiedzią polszczyzny na różne sytuacje komunikacyjne – od zwykłej wymiany zdań, przez oficjalne wystąpienia, po artystyczne eksperymenty.

Styl potoczny

Jedną z najbardziej odczuwalnych na co dzień odmian jest styl potoczny, który służy spontanicznej, nieoficjalnej komunikacji. Mówi się nim w domu przy obiedzie, na przerwie z kolegami, na komunikatorach i w memach. Cechuje go swobodna składnia, skróty myślowe, popularne wyrażenia, a także emocjonalne słownictwo. W tym stylu łatwo o wyrażanie uczuć: zachwytu, złości, rozbawienia. To tutaj pojawiają się wyrażenia typu: „masakra, nie ogarniam”, „spoko, ogarnę jutro”, „ale beka”. Styl potoczny pozwala mówić szybko, skrótowo i bardzo „po swojemu”, co jest niezwykle ważne w relacjach rówieśniczych. Skutkiem istnienia tej odmiany jest to, że polszczyzna ma wygodny, codzienny „strój domowy”, w którym można się swobodnie poruszać w świecie prywatnych rozmów.

Styl urzędowy

Zupełnie inaczej funkcjonuje styl urzędowy, który można uznać za przeciwieństwo swobodnej mowy potocznej. Używa się go w oficjalnych dokumentach: ustawach, regulaminach, umowach, podaniach. Charakteryzuje się on bezosobowością, schematycznymi formułami, dążeniem do jednoznaczności, a często także rozbudowaną składnią. Pojawiają się tu sformułowania typu: „zwracam się z uprzejmą prośbą”, „niniejszym oświadczam”, „na podstawie paragrafu…”. Dzięki temu teksty urzędowe mają być precyzyjne i odporne na różne interpretacje, choć często brzmią sztywno i nienaturalnie. Zestawienie stylu urzędowego z potocznym pokazuje, jak plastyczny jest język: ten sam użytkownik może przełączyć się z „hej, ogarniemy to jutro” na „zwracam się z uprzejmą prośbą o…”. Skutkiem tego kontrastu jest wyraźne uświadomienie sobie, że każde zadanie komunikacyjne wymaga innego „stroju językowego”.

Styl naukowy

Kolejną ważną odmianą jest styl naukowy, który służy przekazywaniu wiedzy w sposób jak najbardziej ścisły i uporządkowany. Pojawia się w rozprawach, artykułach naukowych, definicjach, podręcznikach akademickich. Cechuje go terminologia fachowa, uporządkowana, często złożona składnia oraz obiektywny ton. Autorzy unikają emocjonalnych ocen, stawiają na jasne wywody, odwołują się do badań i danych. Dzięki temu styl naukowy pozwala budować skomplikowane wyjaśnienia i prowadzić dyskusję na wysokim poziomie merytorycznym. Polszczyzna w tej odmianie jest narzędziem poznania i opisu świata, a skutkiem istnienia tego stylu jest możliwość precyzyjnego formułowania twierdzeń, które można weryfikować i rozwijać.

Styl publicystyczny

Zupełnie inną funkcję pełni styl publicystyczny, obecny w prasie, radiu, telewizji i internecie. Łączy on informowanie z ocenianiem oraz perswazją. Autorzy tekstów publicystycznych opisują fakty, ale jednocześnie je komentują, oceniają, próbują przekonać odbiorcę do własnego punktu widzenia. Pojawiają się chwytliwe tytuły, metafory publicystyczne, gry słów, pytania retoryczne. Taki sposób mówienia i pisania ma przyciągnąć uwagę czytelnika, wywołać w nim emocje i skłonić do refleksji lub działania. W efekcie styl publicystyczny sprawia, że polszczyzna staje się narzędziem debaty społecznej i politycznej, a nie tylko suchego przekazu informacji. Skutkiem jego obecności jest to, że język polski potrafi funkcjonować zarówno w roli bezstronnego sprawozdawcy, jak i zaangażowanego komentatora rzeczywistości.

Styl artystyczny

Szczególne miejsce zajmuje styl artystyczny, który chyba najbardziej rozpala wyobraźnię ucznia odkrywającego literaturę. To właśnie w nim język „szaleje” w kontrolowany sposób: pojawiają się wieloznaczne metafory, nietypowa składnia, neologizmy, nagromadzenie środków stylistycznych. Celem nie jest tu przekazanie informacji czy załatwienie sprawy urzędowej, ale wywołanie określonego wrażenia estetycznego, wzruszenie, szok, śmiech czy zaduma. Jednocześnie mapa myśli o stylu językowym przypomina, że obok stylów funkcjonalnych istnieją błędy stylistyczne, czyli niezamierzone i nieharmonijne połączenia środków językowych. Świadome korzystanie ze stylu artystycznego – na przykład podczas pisania pracy na maturze – wymaga znajomości norm, ponieważ tylko wtedy można je twórczo przełamywać, a nie łamać przypadkowo. Skutkiem tej świadomości jest większa swoboda twórcza: autor może bawić się językiem, a odbiorca lepiej odczytuje sensy ukryte w tekście.

Podsumowując, różne style językowe sprawiają, że polszczyzna przypomina szafkę z wieloma półkami: na jednej leżą luźne, potoczne słowa, na drugiej – urzędowe formuły, na kolejnych – terminologia naukowa, publicystyczne komentarze i artystyczne metafory. Ta różnorodność wyrasta z funkcji, jakie pełni język w różnych sytuacjach, i odpowiada na potrzeby komunikacyjne społeczeństwa. Każdy z opisanych stylów – potoczny, urzędowy, naukowy, publicystyczny i artystyczny – ma w naszym życiu społecznym swoje miejsce: od zwykłej rozmowy, przez urzędowe sprawy, po naukowe badania i literackie eksperymenty. Świadomość istnienia tych odmian pomaga unikać błędów stylistycznych i swobodnie przechodzić od rozmowy z przyjaciółmi do oficjalnego podania czy twórczego tekstu. Skutkiem tego jest nie tylko sprawna komunikacja, ale także poczucie prawdziwego zachwytu nad tym, jak wiele potrafi nasz język, jeśli umiemy odpowiednio dobrać jego odmianę.

Źródła:
– https://cke.gov.pl/
– „Styl językowy – mapa myśli”, wortal edukacyjny Język-polski.pl
 

Styl językowy - mapa myśli

styl, style, błąd stylistyczny, klasyfikacja stylów, mapa myśli, mapa mentalna, język polski