Strona 3 z 7
Etap 2. Analiza właściwa
Pierwszy tekst – o stylach (zróżnicowanie funkcjonalne)
1. Rola stylu
- Styl językowy to sposób mówienia i pisania zależny od sytuacji, celu wypowiedzi oraz odbiorcy.
- Style są odmianami polszczyzny powiązanymi z funkcją wypowiedzi (co chcemy osiągnąć w danej komunikacji).
2. Rodzaje stylów
- Styl potoczny – codzienna, spontaniczna komunikacja; swobodna składnia, skróty myślowe, emocjonalne słownictwo.
- Styl urzędowy – oficjalne dokumenty; bezosobowość, szablonowe formuły, dążenie do jednoznaczności.
- Styl naukowy – rozprawy, artykuły, definicje; terminologia fachowa, uporządkowana składnia, obiektywny ton.
- Styl publicystyczny – media; łączenie informacji z oceną i perswazją, chwytliwe tytuły, komentarze.
- Styl artystyczny – literatura; bogactwo środków stylistycznych, metafory, nietypowa składnia, funkcja estetyczna.
3. Wnioski z tekstu o stylach
- Zróżnicowanie funkcjonalne polszczyzny wynika z różnych zadań komunikacyjnych (inne oczekiwania wobec tekstu).
- Styl trzeba dobrać do sytuacji: inne środki pojawiają się w rozmowie potocznej, inne w podaniu, artykule naukowym czy utworze literackim.
- Świadome przełączanie się między stylami zwiększa sprawność komunikowania i pomaga unikać błędów stylistycznych.
Drugi tekst – o dialektach (zróżnicowanie terytorialne)
1. Definicje i mapa dialektów
- Dialekt – terytorialna odmiana języka narodowego (związana z większym regionem).
- Gwara – odmiana jeszcze węższa, lokalna (często kilka miejscowości lub mniejszy obszar).
- Główne dialekty polszczyzny: małopolski, mazowiecki, wielkopolski, śląski, kaszubski, a także dialekty mieszane Ziem Odzyskanych.
2. Cechy i przykłady dialektów
- Dialekt małopolski i mazowiecki – m.in. mazurzenie („syja”, „zaba”); w mazowieckim dodatkowo ubezdźwięcznianie międzywyrazowe („wus rusza, jusz mozna”).
- Dialekt wielkopolski – brak mazurzenia, udźwięcznianie międzywyrazowe, dyftongiczna wymowa samogłosek („ptauk”, „buoso”, „loudzie”).
- Dialekt śląski – uproszczenia grup spółgłoskowych („kraś”, „szczelać”), charakterystyczna, „śpiewna” intonacja, liczne regionalizmy (także germanizmy).
- Kaszubski – etnolekt z własnym alfabetem (np. ã, é, ë, ò, ô, ù), odmienną wymową i silną tradycją regionalną.
3. Rola dialektów
- Dialekty odzwierciedlają historię regionów, dawne migracje i granice polityczne.
- Mowa regionalna wzmacnia tożsamość lokalną i poczucie zakorzenienia w „małej ojczyźnie”.
- Użytkownicy przełączają się między polszczyzną ogólną a dialektem (połączenie lokalności z funkcjonowaniem w kulturze ogólnopolskiej).